بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف؛ جلد دوم

زندگی را دوست دارم، بیش از اندازه دوست دارم، تا آن‌جا که منزجرم می‌کند.

در زمان‌های گذشته شکنجه‌های گوناگون وجود داشت؛ ولی درحال‌حاضر، شکنجه‌ها اخلاقی هستند. «عذاب وجدان» و چیزهایی از این قبیل. این نوع شکنجه هم به‌خاطر «ملایم‌شدن آداب و رسوم‌تان» از دنیای شما آمده و چه کسی در این میان برنده شده؟ آدم‌های بی‌وجدان. چون این آدم‌هایی که وجدان ندارند، عذاب وجدان برای‌شان چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟ برعکس، آدم‌های نجیب و شرافتمند که وجدان و شرافت‌شان را حفظ کرده‌اند، دچار رنجند.

همهٔ مردهای درست‌کار و شرافتمند باید زیر سیطرهٔ یک زن باشند.

«در این فکر باش که حقوق اجتماعی مردم را گسترش دهی، یا نگذاری بهای نان و گوشت افزایش پیدا کند، به این ترتیب عشق و علاقه‌ات را به بشریت خیلی آشکارتر و ملموس‌تر نشان خواهی داد تا فلسفه‌بافی.» من هم در جوابش گفتم: «این تو هستی که بدون اعتقاد به خدا بهای گوشت و نان را بالا می‌بری و به‌جای یک کوپک، یک روبل سود می‌کنی.»

در زندگی هیچ‌چیز گرامی‌تر، قوی‌تر، سالم‌تر و مفیدتر از خاطره‌ای خوش نیست، به‌خصوص اگر مربوط به دوران کودکی باشد و خانهٔ پدری.

آن‌چه اهمیت داشت، این بود که او هم جزو «گذشته» بود و درحال‌حاضر دیگر در زندگی او وجود نداشت.

ما سرشتی گسترده داریم، یک کارامازوف هستیم ـمی‌خواستم به این نتیجه برسم ــ که قادریم همهٔ تضادها را در خود داشته باشیم و هر دو مغاک را در آنِ واحد ببینیم، مغاکی بالای سرمان، مغاک افکار والا و مغاکی زیر پای‌مان، مغاک پست‌ترین و گندیده‌ترین انحطاط‌های اخلاقی.

اکنون من سرشارم از قدرتی که می‌تواند بر همه‌چیز چیره شود، بر همهٔ رنج‌ها، به این شرط که در هر لحظه به خودم بگویم، من هستم! میان هزاران رنج، من هستم، زیر شکنجه‌ها به خودم می‌پیچم؛ ولی وجود دارم! حتی اگر مثل آن راهب ریاضت‌کش، بر فراز ستونی بی‌حرکت بمانم؛ ولی باز هم وجود دارم، خورشید را می‌بینم و حتی اگر آن را نبینم، می‌دانم که وجود دارد. باری، اگر آدم به‌وجود خورشید یقین داشته باشد؛ یعنی زنده است. آلیوشا، کروبی من، آن‌چه اذیتم می‌کند، این فلسفه‌بافی‌های گوناگون است، مُرده‌شور همگی‌شان را ببرد!

چرا در عالم واقعیات زندگی کنم، در عالم خیال خیلی چیزهای قشنگ و دلپذیر می‌توان خلق کرد، حال آن‌که در زندگی واقعی همه‌چیز ملال‌آور و خسته‌کننده است.

گوش کن عزیزم، این را صاف و پوست‌کنده به تو می‌گویم؛ همهٔ مردهای درست‌کار و شرافتمند باید زیر سیطرهٔ یک زن باشند. عقیدهٔ من چنین است، نه عقیده‌ام، احساسم. مرد باید بخشنده و جوانمرد باشد، این خصوصیت او را خوار و خفیف نمی‌کند.

«فقط سکوت زمزمه می‌کرد»

فکرش را بکن، فکرش را بکن که سرنوشت یک مرد به این سه هزار روبل لعنتی وابسته است.

همهٔ آدم‌های دنیا خوبند، حتی پست‌ترین‌شان. زندگی در این دنیا لذت‌بخش است. هرقدر هم آدم‌های بدی باشیم، باز زندگی در این دنیا لذت‌بخش است. ما هم خوبیم هم بد، هم بدیم هم خوب...

تاریخ عمومی جهان که جز حماقت‌های مکرر آدم‌ها موضوع دیگری در آن یافت نمی‌شود.

ــ دقیقاً. اما تردیدها، نگرانی‌ها، درگیری میان ایمان و بی‌ایمانی، گاهی برای آدم‌ها چنان شکنجهٔ مهلکی است که تحمل آن به‌ویژه برای آدم‌های باوجدانی مثل تو، از خود را حلق‌آویزکردن دشوارتر است.

«به تو گفتم که از آنِ تو هستم و از آنِ تو خواهم ماند، هرجا که تو را ببرند، همواره به‌دنبالت خواهم آمد، خداحافظ به تویی که زندگی‌ات تباه شد بی‌آن‌که مقصر باشی.»

بر این اعتقادم که عالم هستی و نظم موجود در آن، یعنی خدا.

میتیا، میتیا، چه احمقی بودم، چه‌جوری توانستم تصور کنم کس دیگری را پس از تو دوست داشته باشم!

سرنوشت چیز وحشتناکی است کوزما کوزمیچ

«او به تو زندگی بخشیده، تو از خون و پوست و رگ و ریشهٔ اویی، چرا نباید دوستش داشته باشی.»