بریده‌هایی از کتاب جامعه‌شناسی روسپی‌گری؛ بررسی آسیب‌های اجتماعی

برخی صاحب‌نظران به خصوص فمینیست‌ها با طرح این ادعاکه نظام‌های ارزشی اموری نسبی هستند که اغلب برای حفظ ساختارها و نهادهای مسلط و مرد سالارانه و توسط حافظان آنها ترویج شده و شکل گرفته‌اند، مبنا قرار دادن این نظام‌های ارزشی را برای تفکیک رفتارهای انحرافی و غیرانحرافی نادرست دانسته و لذا دوره‌های گذرا را راهی برای رهایی از تسلط نظام مسلط و مردسالار قلمداد می کنند.

نظریهٔ فشار، بر مبنای آنومی دورکیم مطرح شده است. بنابر نظریهٔ دورکیم، وجدان جمعی در جامعه موجب می‌شود تا افراد ارزش‌های حاکم بر جامعه را بپذیرند و طبق آن رفتار کنند. هنگامی که شرایط آنومی در جامعه پدید می‌آید، اعضای جامعه هنجارهای حاکم را مسلط بر خود نمی‌بینند و فشار موجود بر آنها برای رفتار مورد پذیرش جامعه از بین می‌رود (وروایی، ۱۳۸۴).

هرشی (Hirschi) در «نظریهٔ کنترل» معتقد است که اجزای تعلق و وابستگی به جامعه شامل موارد زیر است: ۱. اتصال با سایر افراد؛ ۲. پذیرفتن و مشارکت در نقش‌ها و اهداف و فعالیت‌های اجتماعی که ارزش و نتایجی برای آینده دارند؛ ۳. اعتقاد به ارزش‌های اخلاقی، هنجارهای فرهنگی و امثال آن. هرشی بر این باور است که کیفیت هر یک از موارد سه‌گانه در هر مورد خاص ممکن است موجد هم‌نوایی یا ناهم‌نوایی و کج‌روی باشد. به عنوان مثال، اگر کسی پیوندهای کمتری با افرادی که طرفدار هم‌نوایی و رفتارهای قانونی هستند، داشته باشد، احتمال کج‌روی او افزایش می‌یابد. (فرجاد، ۱۳۶۹)

برخی تبیین‌های جامعه‌شناختی دربارهٔ پدیدهٔ روسپی‌گری، شکل تکامل‌یافتهٔ نظریهٔ آنومی دورکیم هستند. مهم‌ترین این نظریات، دو نظریهٔ کنترل و فشار هستند.

دورکیم، آنومی را حالتی می‌داند که کنشگر، الگوهای رفتاری خود را از دست داده و الگوی جدید را هنوز درونی نکرده است (کوزر، ۱۳۷۲).

بنابر نظریهٔ تقاضا که نظریه‌ای اقتصادی است، هرچه در جامعه تقاضا داشته باشد، تولید می‌شود. بنابراین، وقتی در یک جامعه نیازهای جنسی وجود دارد، لاجرم راه‌هایی برای ارضای آن نیازها وجود خواهد داشت؛ خواه روش ارضای نیازها قانونی باشد و خواه غیرقانونی. این نظریه در تدوین قوانین حقوقی از آن حیث اهمیت دارد که موجب می‌شود به مشتریان فحشا نیز به عنوان عاملان تداوم روسپی‌گری نگریسته شود و برای آنان مجازات‌هایی در نظر گرفته شود؛ زیرا هنوز قوانین مشخصی دربارهٔ مشتریان وجود ندارد.

نابرابری و شکاف اقتصادی از دیگر عوامل مهم در گرایش به تن‌فروشی است. در شهرها طبقات مختلفی از مردم زندگی می‌کنند که از نظر سطح درآمد با یکدیگر متفاوت هستند. تلاش برای دستیابی به زندگی بهتر و استفاده از کالاها و خدمات مصرفی جدید موجب شده است که افراد با درآمد پایین، دچار مشکل شوند. افزایش هزینهٔ زندگی خانواده‌ها در مراکز صنعتی و عدم تأمین نیازهای اولیهٔ زندگی مانند مسکن، پوشاک و غذا از یک سو و فقدان فرصت‌های مساوی تحصیل و رشد استعدادها از سوی دیگر در خانواده‌های بی‌بضاعت، موجب تقویت تمایل آنها به راه‌های غیرقانونی کسب درآمد است. در شرایط نابرابری شدید، فقر نمود بیشتری پیدا می‌کند و فحشا برای کسب درآمد افزایش می‌یابد (وروایی، ۱۳۸۴).

گاهی فحشا یک استراتژی فعال در مواجهه با فقر است؛ چرا که در دنیایی که مردان نسبت به زنان از هر حیث حقوق بیشتری دارند، شاید فحشا تنها راهی باشد که بیشتر زنان فاقد حامی (شوهر، پدر و برادر) را قادر به ادامهٔ حیات سازد. (وروایی، ۱۳۸۴)

مارکس و انگلس نیز بدون آن‌که به طور انحصاری به بررسی رابطهٔ فقر و جرم بپردازند با پایه‌گذاری کمونیسم به گونه‌ای به ایده‌های مرتبط با نسبت فقر و جرم، صورت علمی بخشیدند. به باور مارکس، سرمایه‌داری موجب استثمار می‌شود و حرص ناشی از سودجویی، طمع سرمایه‌داران را برمی‌انگیزد. فقر و نابرابری اقتصادی افراد را به ارتکاب جرایم مختلف سوق می‌دهد و درواقع ارتکاب جرم، واکنش افراد در مقابل بی‌عدالتی است.

فقر مستقیماً عامل جرم نیست ولی به طور غیرمستقیم ممکن است استعداد بزه‌کاری را تقویت کند؛ زیرا فقر ممکن است مانع از رشد طبیعی افراد شود و از سوی دیگر، ناراحتی و بی‌نظمی و اختلال را دامن بزند و موجب بروز ستیزه‌جویی و انحرافاتی گردد که تمایل به جرم را تسهیل نماید» (کی‌نیا، ۱۳۶۹).

زنان از طریق عوامل اکتسابی می‌توانند ویژگی‌های جنسیتی را اکتساب کنند، پس کیفیت و چگونگی حضور زن در محیط‌های آموزشی، ورزشی یا سیاسی به وی امکان می‌دهد خصایص ذاتی خود از جمله استعدادهایش را تغییر داده یا کنترل کنند. (نجفی ابرند آبادی، ۱۳۸۳)

بارها با این سوال مواجه شده‌ام که اگر انگیزه اصلی از ورود به بازار روسپی‌گری کسب درآمد است و فقر و نابرابری زمینه‌ساز گرایش گروهی از زنان به تن‌فروشی است، چرا همه زنان فقیر یا آنان که از وضعیت معیشتی خود ناراضی‌اند، تن فروش نمی‌شوند و تنها از طریق انجام کارهای سخت و دشوار با درآمد پایین برای بقای خود و خانواده‌شان تلاش می‌کنند؟ پاسخ این سوال را باید در تبیین مجموعه‌ای عوامل زیست‌شناختی و روان‌شناختی جستجو کرد. هم‌چنان‌که در این بخش مطرح شد زنان فقیر که به نحوی در معرض آسیب‌های فردی جسمی روانی قرار گرفته‌اند بیش از زنان فقیر عادی، ممکن است مستعد انتخاب تن‌فروشی از بین دهها راه برای گریز از فقر و نابرابری باشند. آنچه باید از تمامی نکات یاد شده بیاموزیم آنکه، زنان تن‌فروش قربانی تحمیل مجموعه‌ای از شرایط و عوامل هستند که امکان گریز از همهٔ آنها دشوار و بلکه ناممکن است.

انصاری و همکاران (۱۳۹۰) در بررسی اختلال‌های شخصیتی و شیوه‌های رویارویی زنان روسپی در شهر شیراز نشان دادند که ۹۰ درصد آنان اختلال شخصیت داشتند و ۵۳.۳ درصد آنان از اختلال شخصیتی منفعل پرخاشگر رنج می‌بردند. مشابه این یافته را معینی (۱۳۸۱) گزارش کرده، مبنی بر اینکه زنان روسپی نسبت به زنان عادی با گستره وسیع‌تری از اختلال‌های شخصیتی روبه‌رو هستند و اختلال خود بیمارانگاری، اسکیزوفرنیا و انحراف روانی اجتماعی در میان آنان شایع‌تر است.

زیاده‌طلبی جنسی: برخی زنان روسپی از نظر جنسی اشباع‌ناپذیرند و به دنبال روابط متنوع جنسی هستند (وروایی، ۱۳۸۴).

ــ شخصیت مانیک: بیماران مبتلا به مانیک به دلیل تغییر ناگهانی و سریع خلق و رفتارشان وضعی خطرناک برای خود و اطرافیان به وجود می‌آورند و مرتکب جرایم مختلف و انحرافات جنسی می‌شوند.

ــ شخصیت سادیستیک و مازوخیستیک: گاه نیازهای بیمارگونه مانند تمایل به تحقیر و مجازات خود (خودآزاری یا مازوخیسم) یا نیاز به آزار دیگران (دیگرآزاری یا سادیسم) موجب تمایل فرد به روسپی‌گری می‌شود، این بیماران گرایش به ارضای نیازها در چارچوب روابط غیرمتعارف جامعه دارند.

شخصیت هیستریونیک: مشخصهٔ مهم بیماری هیستریونیک این است که فرد تلاش می‌کند با اعمال جنسی خلاف عرف، خود را به جامعه نشان دهد.

ــ اسکیزوفرنی: بیماری اسکیزوفرنی موجب می‌شود فرد انگیزهٔ خود را برای پیشرفت از دست بدهد، با واقعیت‌های پیرامونش قطع ارتباط کند، فاقد مهارت‌های اجتماعی برای برقراری ارتباط با دیگران باشد، رفتار غیرعادی از خود بروز دهد و از سوی خانواده مورد کم‌توجهی قرار گیرد. در ابتدای بیماری، جرایم کم‌اهمیت مانند دزدی‌های کوچک انجام می‌شود، ولی در بلندمدت، فرد به سمت جرایم بزرگ‌تر از جمله فحشا می‌رود.

ــ شخصیت مرزی: شخصیت مرزی وضعیتی بین جنون و روان‌نژندی است. علایم این اختلال، بی‌ثباتی در رفتار، هویت و عواطف است تا آنجا که بیمار نمی‌داند چه کاری انجام می‌دهد و چه برنامه‌ای برای آینده دارد. این بیماران سریع دل می‌بندند و سریع دل می‌کنند. احساس ملال دایمی دارند و احتمال زیادی دارد که رفتارهای ماجراجویانه و ضداجتماعی در مورد مصرف مواد مخدر و روابط نامشروع جنسی داشته باشند.

آشکارترین علامت افتراقی روسپیان از سایر افراد بی ثباتی، برخوردار نبودن از درک و احساس حقیقی و در نتیجه نداشتن ظرفیت لازم برای گذراندن زندگی از راه تلاش و اشتغال به حرفه ای مشروع و منظم است. اختلالات شناختی در زنان روسپی آنان را به توجیه و «عقلانی‌سازی» رفتارشان سوق می‌دهد (فاتحی و همکاران، ۱۳۸۹).