بریده‌هایی از کتاب ظلمت آشکار

رنج افسردگی شدید برای کسانی که به آن مبتلا نیستند کاملا تصورناپذیر است، و در بسیاری از موارد انسان را می‌کشد، چون اندوه و عذاب آن را نمی‌توان تحمل کرد. پیشگیری از بسیاری خودکشی‌ها فقط در صورتی میسر است که آگاهی عمومی نسبت به طبیعت این رنج ایجاد شود. عده‌ای از مردم از طریق گذر درمانگر زمان ــ و در خیلی موارد به‌واسطهٔ دارو و درمان و بستری‌شدن ــ از افسردگی جان سالم به در می‌برند که شاید تنها موهبت آن باشد. ولی آن خیل عظیم غم‌انگیزی که مجبورند خود را به دست نابودی بسپارند، همان‌قدر شایستهٔ سرزنش‌اند که قربانیان سرطان لاعلاج.

همان‌طور که از مقاله برمی‌آمد، بسیاری از شرکت‌کنندگان که نویسندگان و محققان جهانی بودند، انگار از خودکشی لوی مبهوت و سرخورده شده بودند. انگار این مردی که آن‌همه ستایشش می‌کردند و آن‌همه در دست نازی‌ها رنج کشیده بود ــ مردی نمونهٔ انعطاف‌پذیری و شجاعت ــ با خودکشی‌اش ضعفی، سقوطی، نشان داده بود که آن‌ها تمایلی به پذیرشش نداشتند. در برابر یک اصل هولناک ــ یعنی نابودی به دست خویش ــ واکنش‌شان درماندگی بود و شرمساری

کاملا طبیعی است که نزدیکان قربانیانِ خودکشی پیوسته و عجولانه حقیقت را انکار کنند. حس دخالت، حس گناه شخصی ــ این فکر که اگر هشیاری بیش‌تری به خرج می‌دادی یا اگر طور دیگری رفتار کرده بودی، شاید مانع این اقدام شده بودی ــ ظاهرآ اجتناب‌ناپذیر است.

تفاوت فقط در درک این موضوع بود که فردا، وقتی که درد یک‌بار دیگر فروکش کرد، یا فردای بعد از آن ــ و بی‌شک فردایی نه‌چندان دور ــ مجبور می‌شدم قضاوت کنم که زندگی ارزش زیستن ندارد و دست‌کم برای خودم به سؤال بنیادی فلسفه پاسخ بدهم.

دیدم برخی از فرضیات رومن دربارهٔ یأس ادواری کامو از این امر ناشی می‌شد که او هم دچار افسردگی شده بود و خودش به این موضوع اعتراف می‌کرد. اصرار داشت که ماجرا تأثیری بر توانایی او نداشته و افسردگی را تحت کنترل درآورده، اما بیماری گه‌گاه گریبانش را می‌گرفته، حالتی سست و کرخ و زیانبار، همچون زنگاری که بر چهرهٔ آدم بنشیند، و در تابستان لطیف نیواینگلند غیرعادی

کامو پیرایشگر بزرگ اندیشهٔ من بود که من را از دست بسیاری اندیشه‌های سست رهانید و با نویدهای اسرارآمیز زندگی سبب شد از میان آشوبناک‌ترین بدبینی‌ها، همه‌چیز را دوباره از نو شروع کنم.

مقالهٔ کامو، «تأملاتی دربارهٔ گیوتین»، تقریبآ نوشته‌ای منحصربه‌فرد است که منطقی مخوف و آتشین را با خود دارد. تصور این‌که کینه‌توزترین حامیان مجازات اعدام هم بعد از خواندن نکوهش‌های پرشور و موشکافانهٔ این نوشته، هنوز بر همان دیدگاه سابق پای فشارند، سخت است. می‌دانم که آن کتاب فکر من را برای همیشه تغییر داد؛ زیروزبرم کرد و وحشی‌گری بنیادی مجازات اعدام را به من بازنمود، ولی مطالبات عظیمی را هم درباب مسئولیت، در وجدانم به وجود آورد.

آن را «خلسه» می‌نامم. هیچ واژهٔ بهتری برای بیان این حالت ندارم، حالتی سراسر رخوت و درماندگی که در آن ادراک جای خود را به «رنجی مثبت و فعال» می‌داد. و یکی از مهم‌ترین جنبه‌های تحمل‌ناپذیر چنین میان‌پرده‌ای بی‌خوابی بود.

برای خود من این درد چیزی شبیه غرق‌شدن در آب و خفگی است ــ ولی حتی این تصویرها هم نارساست. ویلیام جیمز، که سال‌ها با افسردگی دست وپنجه نرم کرد، از جست‌وجو برای توصیف مناسبی برای این بیماری دست کشید و وقتی در گوناگونی تجربهٔ دینی نوشت «این رنج رنجی مثبت و فعال است، نوعی تألم روحی و ناشناخته در زندگی عادی»، به‌تلویح نشان داد که این کار کاری است تقریبآ ناممکن.

اگر این درد به‌سادگی قابل وصف بود، افراد بی‌شماری که گرفتار این بیماری باستانی‌اند، می‌توانستند با خاطری جمع بخشی از ابعاد عذابشان را برای دوستان و نزدیکان (و حتی پزشکشان) آشکار کنند و شاید درک متقابلی را، که فقدانش همواره احساس شده، به وجود آورند. چنین عدم درکی معمولا از فقدان همدردی نیست، بلکه از ناتوانی افراد سالم در تصور شکل عذابی ناشی می‌شود که با زندگی هرروزینهٔ او کاملا بیگانه است.