بریده‌هایی از کتاب اختراع قوم یهود

هندی‌ها و الجزایری‌ها و اندونزیایی‌ها و ویتنامی‌ها و ایرانیان هنوز هم بر این عقیده‌اند که کشورشان همیشه وجود داشته است و کودکان دبستانی‌شان از خردسالی روایت‌های تاریخی طولانی را از بر می‌کنند. از نظر اسرائیلی‌ها، به‌ویژه آنهایی که ریشه یهودی دارند، این افسانه‌ها مبالغه‌آمیز است، حال‌آنکه تاریخ خودشان بر حقایق محکم و دقیق استوار است. آنها یقین دارند که ملت یهود از زمانی که موسی الواح شریعت را در کوه سینا دریافت کرد وجود داشته است و اعقاب مستقیم و انحصاری این ملت هستند (بجز ده قبیله که هنوز محلشان تعیین نشده است). آنها معتقدند که این ملت از مصر «خروج کرد»؛ بر «سرزمین اسرائیل» غلبه کرد و آنجا مستقر شد که بنا بر مشهور خدا آن سرزمین را وعده داده بود؛ پادشاهی باشکوه داود و سلیمان را ایجاد کرد

در قرن بیستم هم بیشتر بر همین منوال بود. پس از سقوط امپراتوری عثمانی، ساکنان ترکیه جدید دریافتند که آریایی‌های سفیدپوست، و از اعقاب سومری‌ها و حِتّی‌ها، هستند. یک افسر بریتانیایی تنبل که مرزهای عراق را دلبخواهی می‌کشید یک خط کاملا راست کشید؛ کسانی که یک‌شبه عراقی شده بودند اندکی بعد از مورخان معتبرشان شنیدند که از اعقاب بابلیان باستان و عرب‌ها، و از اخلاف جنگجویان پهلوان صلاح‌الدین ] ایوبی[هستند. بسیاری از شهروندان مصری تردید نداشتند که نخستین دولت ملی‌شان پادشاهی فراعنه کافر باستانی بودند که منافاتی با مسلمان مؤمن بودنشان نداشت.

از پایان قرن نوزدهم، متون درسی تأثیرگذار رومیان باستان را به نمونه‌های واقعی ایتالیایی تغییر دادند. در مدارس جمهوری سوم فرانسه، قبایل گُل که در زمان ژولیوس سزار بر روم شوریدند فرانسویان راستین نامیده می‌شدند (هرچند نه با خلق‌وخوی کاملا لاتینی). دیگر مورخان گرویدن شاه کلوویس به مسیحیت در قرن پنجم را تولد راستین ملت فرانسوی تقریبآ جاودان تعیین کردند. پیشگامان ناسیونالیسم رومانیایی هویت امروزی خود را از داکیا ] در اروپای مرکزی [، که مستعمره روم باستان بود، گرفتند؛ آنها با توجه به این خاستگاه رفیع زبان جدیدشان را رومانیایی نامیدند. در قرن نوزدهم بسیاری از بریتانیایی‌ها ملکه بودیکه، رهبر قبیله سلتی ایکنی] در شرق انگلستان [، را که در برابر فاتحان رومی شدیداً مقاومت کرد نخستین زن انگلیسی به شمار آوردند؛ مجسمه باشکوه او در لندن قرار دارد. نویسندگان آلمانی مشتاقانه بر روایت تاسیت درباره آرمینیوس دست گذاشتند که قبیله باستانی کروسکی را رهبری می‌کرد و او را پدر ملت‌شان نامیدند

از پایان قرن نوزدهم، متون درسی تأثیرگذار رومیان باستان را به نمونه‌های واقعی ایتالیایی تغییر دادند. در مدارس جمهوری سوم فرانسه، قبایل گُل که در زمان ژولیوس سزار بر روم شوریدند فرانسویان راستین نامیده می‌شدند (هرچند نه با خلق‌وخوی کاملا لاتینی). دیگر مورخان گرویدن شاه کلوویس به مسیحیت در قرن پنجم را تولد راستین ملت فرانسوی تقریبآ جاودان تعیین کردند. پیشگامان ناسیونالیسم رومانیایی هویت امروزی خود را از داکیا ] در اروپای مرکزی [، که مستعمره روم باستان بود، گرفتند؛ آنها با توجه به این خاستگاه رفیع زبان جدیدشان را رومانیایی نامیدند. در قرن نوزدهم بسیاری از بریتانیایی‌ها ملکه بودیکه، رهبر قبیله سلتی ایکنی] در شرق انگلستان [، را که در برابر فاتحان رومی شدیداً مقاومت کرد نخستین زن انگلیسی به شمار آوردند؛ مجسمه باشکوه او در لندن قرار دارد. نویسندگان آلمانی مشتاقانه بر روایت تاسیت درباره آرمینیوس دست گذاشتند که قبیله باستانی کروسکی را رهبری می‌کرد و او را پدر ملت‌شان نامیدند

پیش از چندشاخه‌شدن ملت‌ها در اروپا، بسیاری معتقد بودند که از تبار تروایی‌های باستان هستند. این افسانه در پایان قرن هجدهم با علم سازگار شد. ساکنان یونان جدید تحت تأثیر کارهای تخیلی پژوهشگران حرفه‌ای گذشته ــ هم و یونانیان و هم دیگر اروپاییان ــ خود را از خون سقراط و اسکندر کبیر یا گاه وارثان مستقیم امپراتوری بیزانس به شمار می‌آوردند

هر تاریخی افسانه‌هایی دارد، اما آن افسانه‌هایی که در تاریخ‌نگاری ملی لانه می‌کند زیادی به چشم می‌آید. تاریخ‌های اقوام و ملت‌ها مانند مجسمه‌های میدان‌های شهر طراحی شده است ــ باید باشکوه و سربه‌فلک‌کشیده و قهرمانانه باشد. تا ربع آخر قرن بیستم، خواندن تاریخ ملی مانند خواندن صفحه ورزشی در روزنامه محلی بود: «ما» و «همه دیگران» تقسیم‌بندی معمول و کمابیش طبیعی بود. برای مدتی بیش از یک قرن تولید «ما» کار همه عمر کاهنان مقتدر حافظه، یعنی مورخان و باستان‌شناسان ملی بود.

درس‌های تاریخ و کلاس‌های تعلیمات مدنی و نظام آموزشی و تعطیلات ملی، روزهای یادبود و سالگردها و مراسم ملی ــ ساحت‌های گوناگون خاطره ــ در دنیایی خیالی به‌هم می‌پیوندند تا گذشته را بازنمایی کنند و این یادها بسیار پیش از آنکه شخص به ابزار تفکر انتقادی درباره آن دست یافته باشد به‌هم می‌پیوندند. هنگامی که مورخ نخستین گام‌ها را در حرفه خود برداشته و کم‌کم شروع کرده به درک زمان، این دنیای عظیم «حقیقت» برساخته فرهنگی در ذهن پژوهشگر جای گرفته است و اندیشه‌ها ناگزیر از صافی این دنیا عبور می‌کند. از این رو مورخ محصول روانی و فرهنگی تجربیات شخصی و نیز خاطرات تلقین‌شده است.

پادشاهی‌ها و سلطان‌نشینان و امپراتوری‌های بزرگ هرگز در پی مشارکت دادن همه «مردم» در اَبَرفرهنگ دیوانی‌شان نبودند. نه به چنین مشارکتی نیاز داشتند و نه دارای نظام‌های فنی و نهادی یا ارتباطی لازم برای پرورش آن بودند.

بیشتر جوامع کشاورزی پیش از ظهور جامعه مدرن در اروپای قرن نوزدهم اَبَرفرهنگ‌هایی در گستره کشور ایجاد کردند که بر محیط آنها تأثیر گذاشت و به پیدایش هویت‌های جمعی گوناگون در میان خواصّ انجامید. اما برخلاف تصویری که شمار فراوانی از کتاب‌های تاریخ همچنان اشاعه می‌دهند، این پادشاهی‌ها و سلطان‌نشینان و امپراتوری‌های بزرگ هرگز در پی مشارکت دادن همه «مردم» در اَبَرفرهنگ دیوانی‌شان نبودند. نه به چنین مشارکتی نیاز داشتند و نه دارای نظام‌های فنی و نهادی یا ارتباطی لازم برای پرورش آن بودند. کشاورزان، اکثریت مطلق در دنیای پیش‌مدرن، بی‌سواد بودند و همچنان فرهنگ‌های محلی نامکتوب خود را بی مانعی بازتولید می‌کردند. هرجا که آنها در شهر حاکم یا در نزدیکی آن اقامت داشتند، گویش‌هایشان شباهت بسیاری به زبان دیوانی اصلی داشت. این اتباع نماینده چیزی بودند که «مردم» نامیده می‌شد، اما از نظر کسانی که در مناطق دورافتاده، دور از مرکز سیاسی، خاک را شخم می‌زدند، ارتباط میان گویش‌هایشان و زبان دستگاه اداری مرکزی بسیار ضعیف بود.

اما مرتبه روحی و فکری این یهودیان چنان پست است که مهاجرت دسته‌جمعی معیار فرهنگی عمومی یهودیان را در فلسطین پایین خواهد آورد و از چند جنبه بد خواهد بود

برخلاف تصویری که یهودهراسان مسیحی از گذشته رواج دادند و یهودستیزان امروزی آن را تکرار کردند، هرگز در تمام تاریخ یک ملت‌ـ نژاد نفرین شده وجود نداشته که به دلیل کشتن مسیحای الهی از سرزمین مقدس رانده شده و بی‌دعوت در میان «ملت‌های» دیگر سکونت گزیده باشد.

فلاحین فرزندان فاتحان عرب که ارض اسرائیل و شام را در قرن هفتم میلادی تصرف کردند نیستند. فاتحان عرب جمعیت کشاورز را که در کشور یافتند نابود نکردند. فقط حاکمان بیگانه بیزانسی را بیرون راندند و به جمعیت محلی دست نزدند. عرب‌ها به دنبال سکونت هم نبودند. اعراب حتی در سکونت‌گاه‌های سابق خود نیز به کشاورزی مشغول نبودند... به دنبال زمین‌های جدید نبودند که کشاورزان خود را که چندان اثری از آنها نبود در آن مستقر کنند. همه علاقه‌شان به کشورهای جدید سیاسی و دینی و مادی بود: فرمانروایی و ترویج اسلام و گردآوری مالیات.

یک یهودی معاصر او در نامه‌ای چنین نوشت: خداوند بود که پادشاهی اسماعیل را به یاری ما برانگیخت. آن‌گاه که پیشروی کردند و سرزمین هند را از دست ادوم درآوردند و به اورشلیم رسیدند در میانشان بنی‌اسرائیل بودند. جای معبد را نشانشان دادند و تا امروز با آنها سکونت کرده‌اند. با آنان شرط کردند که جایگاه معبد را از هرگونه پلشتی دور نگه دارند و بر دروازه‌های آن نماز گزارند و هیچ‌کس آنان را منکر نشود.

«وای بر شما، ای کاتبان و فریسیان ریاکار! زیرا که برّ و بحر را می‌گردید تا مریدی پیدا کنید و چون پیدا شد او را دومرتبه پست‌تر از خود پسرِ جهنم می‌سازید» (انجیل متی، ۲۳: ۱۵)

در سال ۱۲۵ پیش از میلاد یوهانان هورکانوس ادوم را فتح کرد، کشوری که از جنوب بیت صور و عین جدی تا بئر شبع گسترده بود، و ساکنانش را به زور یهودی کرد. یوسفوس در تاریخ باستانی یهود آن را چنین توصیف کرد: هورکانوس دورا و مارسیا، شهرهای ادومیه، را نیز گرفت و همه ادومیان را مقهور کرد؛ و به آنان اجازه داد در آن کشور بمانند، به شرط اینکه ختنه شوند و قوانین یهودیان را به‌کار برند؛ و آنان چنان مشتاق زندگی در کشور نیاکان خود بودند که به ختنه شدن و دیگر شیوه‌های زندگی یهودی تن دادند و بنابراین چنان شد که از آن پس هیچ فرقی با یهودیان نداشتند.

خاطرات برساخته بی‌گمان تجربه شخصی ممکن است بیش از موضوع پژوهش ریاضی‌دان یا فیزیک‌دان بر انتخاب موضوع پژوهش مورخ تأثیر بگذارد. اما اشتباه است اگر فرض کنیم که تجربه شخصی بر فرایند و روش کار مورخ سایه می‌افکند. گاه پژوهانه‌ای سخاوتمندانه پژوهشگر را به رشته‌ای خاص می‌کشاند. گاه نیز، هرچند به‌ندرت، یافته‌ها بر هم انباشته می‌شود و پژوهشگر را به در پیش گرفتن مسیری تازه وا می‌دارد.

با یاد آنان که به این خاک پناه آوردند و آنان که از این خاک رانده شدند.

گِلنِر توصیف خوبی از ساز و کار روشنفکری در جوامع کشاورزی به‌دست می‌دهد: گرایش زبان‌های عبادی به متمایز بودن از زبان‌های محلی بسیار نیرومند است: چنان است که گویی سواد به تنهایی حائل کافی میان روحانیان و عوام ایجاد نمی‌کرد، گویی نه فقط با ثبت زبان در نوشته‌های دسترس‌ناپذیر بلکه با فهم‌ناپذیر کردن آن در بیان نیز می‌بایست شکاف میان این دو عمیق‌تر شود.

ملت ... گروهی از افراد است که اشتباهی مشترک درباره نیاکان‌شان و نفرتی مشترک از همسایگان‌شان آن‌ها را متحد کرده است.