بریده‌هایی از کتاب بازگشت از شوروی

مبارزه‌های او در جهت آرمان‌های طبقهٔ کارگر چنان عمیق و اثربخش بود که توجه کارگران و کمونیست‌های جهان و نیز اکثر روشنفکران را به خود معطوف کرده‌بود. از همین رو، بسیاری از تحلیل‌گران و فعالان اجتماعی و سیاسی در آن دوره با امیدی مضاعف عملی‌شدن سوسیالیسم را در چنین بعد وسیعی به نظاره نشسته‌بودند و در برابر بیشتر تصمیم‌ها و اتفاقات در جریان__ به‌خاطر امیدهایی که به آیندهٔ سوسیالیسم در جهان داشتند__ سکوت کردند. آنها با دیدهٔ اغماض به حوادث می‌نگریستند و امیدوار بودند که خطاها و اشتباهات در برابر آنچه در شرف وقوع است، هزینه‌ای باشد که به نتیجهٔ نهایی آن می‌ارزد.

بعد از شکست روسیه در جنگ جهانی اول، موج بزرگی از نارضایتی بین دهقانان، کارگران و سربازان شکل گرفت که بلشویک‌ها در آن نقش چندانی نداشتند اما با شکل‌گیری گروه‌های معترض کارگری و دهقانی در طول انقلاب فوریه، بلشویک‌ها توانستند در این گروه‌ها نفوذ کنند و رهبری این جریان‌های معترض را به عهده بگیرند. دامنهٔ این اعتراض‌ها فراتر از مرزهای روسیهٔ امروزی بود؛ پانزده کشور کنونی، در آن دوره، جامعه‌ای را به نام اتحاد جماهیر شوروی تشکیل دادند

استالین خدای مردم است. آیا می‌توان مدعی شد که سودی که مردم و تودهٔ ملت از این اوضاع می‌برند به زحماتی می‌ارزد که در طول سال‌های انقلاب ۱۹۱۷ تحمل شده‌است؟ و با وجود ترقی عظیمی که در صنایع حاصل شده و کوشش فراوانی که برای پیشرفت در همه‌جا مشهود است چه وضع جدید و تازه‌ای جانشین گذشته شده‌است؟ اکنون در همه‌جای شوروی اختلاف طبقاتی دارد به‌جای اختلافات سابق جانشین می‌شود.

جواب‌هایش درست به اندازهٔ نادانی‌هایش حتمی و متیقّن بود. دخترک به نادانی‌های خودش نیز نادان بود و همین مطلب بهتر از هروقت این مسئله را به من فهماند که هر نادانیِ نادانسته‌ای باعث تأییدها و تصدیق‌های جدی خواهدشد. تاروپود فکر و عقیدهٔ این‌جور آدم‌ها تقریباً با مُدْرَکاتِ ناقص و غلط و درعین‌حال، متشابه به‌هم بافته شده‌است….

رفقا، اعتراف کنید که خود شما نیز دارید دچار اضطراب می‌شوید و با اندوهی روبه‌ازدیاد از خودتان می‌پرسید که (مثلاً دربارهٔ محاکمات مسکو) آخر تا کی باید تأیید کنیم؟ دیر یا زود چشم‌های شما نیز باز خواهدشد. چشم‌های شما مجبور به بازشدن است. و آن وقت است که شما__ شما شرافتمندان__ از خود خواهیدپرسید که چه‌طور توانسته‌ایم این‌همه مدت چشم‌های خود را بسته نگه‌داریم!

آنچه در حال حاضر در شوروی از مردم می‌خواهند پذیرفتن بی‌چون‌وچراست؛ هم‌رنگ جماعت شدن است. آنچه از آدم می‌خواهند، و در این خواستن اصرار هم می‌ورزند، تأیید و تمجید تمام آن‌چیزهایی است که در اتحاد شوروی می‌گذرد. و به‌خصوص در پی آن‌اند که این تأیید و تمجید از روی بی‌میلی نباشد، صمیمانه باشد و حتی از سرِ شور و هیجان نیز باشد؛ و تعجب‌آورتر از همه اینکه موفق هم می‌شوند.

در شوروی مهم این است که به مردم بفهمانند آن‌قدر خوشبخت و سعادتمندند که اگر در انتظار وضع بهتری هم می‌بودند، چیزی بیش از این نداشتند. مهم این است که به مردم شوروی حالی کنند که همهٔ مردم دیگر نقاط دنیا کمتر از آنها خوشبخت و سعادتمندند. به این غرض نیز نمی‌توان رسید مگر با قطع رابطهٔ کامل و دقیق با خارج (مقصودم با خارج از مرزهاست) و در اثر همین تلقین‌ها، کارگر روس__ گر چه به‌طور محسوسی زندگانی پست‌تری دارد ولی چون در همان پستی برابری و مساوات کامل میان همه برقرار است__ خودش را خیلی بیش از یک کارگر فرانسوی خوشبخت حس می‌کند. خوشبختی اهالی شوروی مجموعه‌ای است از امید و اعتماد و جهالت.

برخی از متفکران و نویسندگان، پاکسازی‌های استالین و درنهایت پدیده‌ای به نام استالین را نتیجهٔ حتمی و اجتناب‌ناپذیر بلشویسم و عملکرد آن می‌دانند. بر این اساس که پیروی از لنین و حمایت از او در جانبداری از یک حزب متمرکز و نخبه، به دیکتاتوری یک فرد ختم می‌شود.