بریده‌هایی از کتاب دنیای سوفی

تفاوت بزرگ يک معلم مدرسه و يک فيلسوف واقعی آن است که معلم مدرسه گمان می‌کند خيلی چيزها می‌داند که می‌خواهد به‌ضرب و زور به‌شاگردانش بياموزد، حال آن که يک فيلسوف می‌کوشد تا به‌اتفاق شاگردان خود برای پرسش‌هائی که از خود می‌کنند، پاسخ‌هائی پيدا کند.

آری، سوفی عزيز، مسائلی هست که بايد ذهن تمامی مردمان را به‌خود مشغول دارد. و درست همين مسائل است که موضوع درس مرا تشکيل می‌دهد. در زندگی چه چيزی از همه مهمتر است؟ برای کسی که به‌اندازه کفايت رفع گرسنگی نمی‌کند اين چيز مهم، مواد غذائی خواهد بود. برای کسی که در سرماست، حرارت است. و برای کسی که از تنهائی رنج می‌برد، البته هم‌نشينی با ديگر مردمان. اما، فراتر از اين ضرورت‌های اوليه، آيا باز هم چيزی هست که تمامی مردم بهآن نياز داشته باشند؟ فلاسفه گمان دارند که آری. می‌گويند که انسان فقط با شکم زندگی نمی‌کند. البته تمام مردم به‌غذا نياز دارند و نيز به‌عشق و محبت. اما چيز ديگری هم هست که به‌آن نيازمنديم: اين‌که: ما که هستيم و چرا زندگی می‌کنيم.

وقتی می‌پذيرفت که زندگی‌اش ممکن است روزی پايان يابد، اين احساس که چه بخت و اقبال فوق‌العاده‌ای داشته است که زنده و در عالم حيات است، نيز در او بيدار می‌شد.

اگر می‌توانست شک کند، پس می‌بايستی که مطمئن باشد که فکر می‌کند و اگر فکر می‌کند پس بايد مطمئن شود که او يک وجود متفکر است

آنچه من می‌خواهم اين است که تو به‌جمع آدم‌های بی‌اثر يا بی‌تفاوت نپيوندی. می‌خواهم که با چشمان باز و گشاده زندگی کنی.

آدم شايد می‌تواند دوستان خود را انتخاب کند، اما خودش را نمی‌تواند. حتی نمی‌تواند انتخاب کند که يک انسان خلق شود.

راستی، چرا آدم‌ها به‌تدريج که بزرگ می‌شوند، اسباب بازی‌ها را کنار می‌گذارند؟

افلاطون هم‌چنان برآن عقيده می‌ماند که شهر ـ دولتی که نه زنان را آموزش می‌دهد و نه آنان را به‌کار می‌گيرد، شباهت دارد بهمردی که فقط از بازوی راست خود استفاده می‌کند.

اما قطعا پرسش‌هائی اساسی‌تر و دشوارتر از آنچه در برنامه درس‌هاست نيز بايد وجود داشته باشد! کی می‌تواند به‌اين پرسش‌ها پاسخ دهد؟ اگر هيچکس هم نتواند باز تفکر پيرامون آنها، چيزی است غير از وقت گذرانی در بيهوده تکرار کردن زمان‌های افعال غيرمنظم!

انديشيد که احساس زنده بودن کردن بدون فکر کردن به‌اين‌که روزی مرگ در خواهد رسيد غيرممکن است؛ و در همان حال به‌مرگ انديشيدن، بدون در همان لحظه معجزه‌ی حيرت‌انگيز زنده بودن را احساس کردن، ميسر نخواهد بود.

در حاليکه نامه عجيب را به‌دست داشت از چارپايه پائين آمد و به‌حمام رفت. روبروی آينه ايستاد و در چشمان خود خيره شده، گفت: ــ من سوفی آموندسن هستم. دختر درون آينه پاسخی نداد، حتی يک شکلک. هر کاری سوفی می‌کرد طرف مقابل هم درست همان کار را می‌کرد. خود را به‌شدت تکان داد تا از او جلو بيفتد، اما بيهوده بود، ديگری هم به‌همان اندازه‌ی او سريع بود، پرسيد: ــ تو که هستی؟ پاسخی جز آن که لحظه‌ای پيش گرفته بود، نيامد، ليکن برای چند صدم ثانيه، نتواست بگويد که او يا دختر درون آيينه، کدام در اين پرسش پيشقدم شده بودند. سوفی انگشت اشاره‌اش را روی بينی طرف درون آيينه گذاشت و گفت: ــ تو من هستی. و چون باز پاسخی نگرفت جمله را برگرداند: ــ من تو هستم.

انسان به‌خوشبختی نخواهد رسيد مگر آن که تمامی استعدادهائی را که بالقوه در مالکيّت خود دارد، شکوفان سازد و گسترش دهد.

مانند تمامی حکمت افلاطونی، فلسفهی دولت افلاطون نيز در زير نشان و مُهر تعقل قرار دارد. برای يک «شهر ـ دولتِ» خوب اصل آن است که عقل برآن حکم براند. درست به‌همان شکل که سر بر تن فرمان می‌راند، برحکيمان و فيلسوفان است که بر جامعه حکمرانی کنند.

هوشمندترين آدم آن کس است که می‌داند که نمی‌داند.

بنابراين، فيلسوف کسی است که برکم‌دانی خود آگاه است و از آن در عذاب؛ از اين نقطه‌نظر او نشانه‌های بيشتری از هشياری و شعور به‌نمايش می‌گذارد تا آن کسانی که مدعی همه چيز دانی‌اند.

مطابق عقيده‌ی ارسطو، در دنيای شعور و آگاهی انسان، هيچ چيز پيش از آن که از طريق حواس ادراک شود، نمی‌تواند وجود داشته باشد.

ارسطو درست برعکس اين فکر می‌کند و می‌گويد: آنچه در روح انسان است چيزی نيست جز بازتاب اشيائی که در طبيعت حضور دارند؛ طبيعت و فقط طبيعت است که دنيای واقعی را تشکيل می‌دهد

افلاطون چنين می‌انديشيد که تمام آنچه ما در اطراف خود می‌بينيم فقط بازتابی است از چيزی که در دنيای مثال‌ها و در نتيجه در روح انسان حقيقت و واقعيت دارد.

از ديده‌ی افلاطون آنچه که ما در اطراف خود در طبيعت می‌بينيم می‌تواند با همان حباب صابون مقايسه شود. تمام آنچه که در دنيای احساس ما وجود دارد، ناپايدار است.

افلاطون دنيای ايده‌ها را از دنيای محسوسات مشخص می‌کرد و آشکارا روح و جسم انسان را از يکديگر جدا می‌ساخت و به‌اين ترتيب در انسان يک دوگانگی قائل بود: جسم او مانند هر چيز ديگر اين دنيای سفلی يا دنيای محسوسات از خاک و گرد و غبار تشکيل می‌شد، در حالی که روح او جاودان و ابدی بود. اين ايده، خيلی پيش از افلاطون در نزد يونانيان رواج داشت.