بریده‌هایی از کتاب نقطه‌ی عطف

رفتار انسان‌ها، نامشخص و درهم‌وبرهم و مبهم است.

ما این نوع راه حل‌ها را به‌صورت غریزی کم‌ارزش می‌شماریم، زیرا گمان می‌کنیم راه حلی درست است که جامع و کامل باشد و برای پیداکردن آن، فرد باید زحمت کشیده و دود چراغ خورده‌باشد. اما مسئله این است که گاهی لازم می‌شود برای حل موضوعی، راه ساده و میان‌بر انتخاب شود تا به کمک آن یک مشکل بزرگ به‌آسانی از بین برود؛ آن راه ساده همان نقطهٔ عطف است.

یک منتقد ممکن است این‌گونه دخالت‌های مستقیم و متمرکز را نوعی وصله‌وپینه با چسب زخم بداند نه یک راه حل اساسی؛ ولی این عبارت چیزی از اعتبار چسب زخم کم نمی‌کند. چسب زخم راه حلی ارزان‌قیمت، آسان و چندمنظوره است. سالیان درازی است که میلیون‌ها نفر __ از آشپز گرفته تا تنیس‌بازان و دیگران__ آن را به‌آسانی به‌کار می‌برند. بدیهی است ما این نوع راه حل‌ها را به‌صورت غریزی کم‌ارزش می‌شماریم، زیرا گمان می‌کنیم راه حلی درست است که جامع و کامل باشد و برای پیداکردن آن، فرد باید زحمت کشیده و دود چراغ خورده‌باشد. اما مسئله این است که گاهی لازم می‌شود برای حل موضوعی، راه ساده و میان‌بر انتخاب شود تا به کمک آن یک مشکل بزرگ به‌آسانی از بین برود؛ آن راه ساده همان نقطهٔ عطف است.

تمرکز، نخستین درس نقطهٔ عطف است. برای اینکه چیزی همه‌گیر شود لازم است همهٔ منابع موجود دور چند محور اساسی متمرکز شوند.

گمان ما این است که وقتی ایده و فکر ناب باشد، تغییر ایجاد خواهد کرد؛ اما، همان‌طور که در این مثال‌ها دیدیم، هیچ‌یک از پیام‌رسانان برای گیرایی پیام خود، کار خاص و مهمی انجام ندادند. آنان فقط در شیوهٔ ارائهٔ مطالب تغییرات کوچکی دادند تا بینندگان بیشتر توجه کنند؛ برای مثال برای گیرایی مجموعهٔ خیابان کنجد، یک پرندهٔ عروسکی بزرگ به آن افزودند یا برای جذب پدر و مادران به برنامه، برای آنان لطیفه ساختند تا کودک به‌همراهِ والدینش برنامه‌ها را تماشا کنند و لذت ببرند. این کارهای کوچک سرانجام کارساز شد و تغییر لازم را به وجود آورد. گاه فاصلهٔ بین مخالفت یا موافقت، همه‌گیرشدن یا نشدن، باریک‌تر از آن‌چیزی است که فکر می‌کنید.

گمان ما این است که وقتی ایده و فکر ناب باشد، تغییر ایجاد خواهد کرد؛ اما، همان‌طور که در این مثال‌ها دیدیم، هیچ‌یک از پیام‌رسانان برای گیرایی پیام خود، کار خاص و مهمی انجام ندادند. آنان فقط در شیوهٔ ارائهٔ مطالب تغییرات کوچکی دادند تا بینندگان بیشتر توجه کنند؛ برای مثال برای گیرایی مجموعهٔ خیابان کنجد، یک پرندهٔ عروسکی بزرگ به آن افزودند یا برای جذب پدر و مادران به برنامه، برای آنان لطیفه ساختند تا کودک به‌همراهِ والدینش برنامه‌ها را تماشا کنند و لذت ببرند. این کارهای کوچک سرانجام کارساز شد و تغییر لازم را به وجود آورد. گاه فاصلهٔ بین مخالفت یا موافقت، همه‌گیرشدن یا نشدن، باریک‌تر از آن‌چیزی است که فکر می‌کنید.

اگر از دانشجویی بپرسند که چرا با دانشجوی دیگری دوست است، پاسخ خواهدداد چون طرز تفکر و رفتارمان شبیه به‌هم است؛ ولی چنانچه از آنها آزمون بیشتری بگیرید، روشن خواهدشد که فقط فعالیت آنها با هم شبیه است نه چیز دیگر. پس ما با افرادی که با آنها سروکار داریم، دوست می‌شویم؛ به عبارت دیگر ما به‌دنبال دوست‌یابی نیستیم بلکه با اشخاصی که با هم در یک جا و مکان زندگی می‌کنیم، معاشرت می‌کنیم.

موفقیت در همه‌گیرشدن هر موضوع اجتماعی یا به‌عبارتی همه‌گیرشدن آن در جامعه، بستگی به میل و علاقهٔ مبلّغ و میزان مشارکت او در کارهای اجتماعی دارد.

نتیجهٔ مطالعه روشن کرد که اگر افراد به صورت گروهی ناظر و شاهد حادثه‌ای باشند، مسئولیت فرد برای اطلاع‌رسانی کمتر می‌شود. در این حالت، شخص به خود می‌گوید حتماً یک‌نفر موضوع را خواهدگفت، یا فرض می‌کند چون کسی اقدامی نمی‌کند پس حادثه (صدای دانشجوی صرعی و یا خارج‌شدن دود از زیر در اتاق) چیز مهمی نبوده‌است.

عوامل واقعی، مانند شرایط جَوی، بر رفتارهای ما صددرصد تأثیر می‌گذارند، حتی کوچک‌ترین و غیرمنتظره‌ترین عوامل می‌توانند در شیوهٔ عمل ما تأثیر داشته‌باشند.

اقتصاددانان از اصلی به نام ۸۰.۲۰ صحبت می‌کنند. این اصل به‌طور خلاصه می‌گوید در هر شرایطی تقریباً هشتاد درصد کارها را بیست درصد از افراد انجام می‌دهند یا در اغلب جوامع بیست درصد از کل افرادِ مجرم، حدود هشتاد درصد از جرایم را مرتکب می‌شوند، بیست درصد از رانندگان، مسبب هشتاد درصد کل تصادفات‌اند و…. حال چنانچه بخواهیم این اصل را به موضوع همه‌گیرشدن تعمیم دهیم، می‌بینیم این نسبت‌ها کمتر می‌شوند (مثلاً ۱۰ به ۹۰)؛ به این معنا که اصولاً در هر همه‌گیرشدنی، افراد بسیار اندکی دخالت دارند و درواقع همهٔ کارهای همه‌گیرشدن را همین چند نفر انجام می‌دهند.

انسان‌ها دوست دارند همواره تغییرات به‌آهستگی صورت‌پذیرد و به‌تدریج و با گذشت زمان، به آرزوهای‌شان برسند. ولی جهان حاکم بر نقطهٔ عطف جایی است که در آن، رویداد چیزهای غیرمنتظره، امری کاملاً عادی است و امکان انجام تغییرات سریع، بیش از هر چیزی، قطعی و مسلّم است.

۱. همه‌گیرشدن ۲. علت‌های کوچک موجب بروز تغییرات بزرگ می‌شوند و ۳. تغییر به‌آهستگی روی نمی‌دهد، بلکه به‌یکباره اتفاق می‌افتد، سه اصلی هستند که حتی دربارهٔ بیماری سرخک و شیوع آن در مدارس یا همه‌گیرشدن بیماری آنفلوآنزا در زمستان نیز دیده می‌شود و به همین شکل عمل می‌کنند. از بین این سه خصیصه، سومی، یعنی این ایده که همه‌گیرشدن (محصول یا واقعهٔ اجتماعی و…) می‌تواند از یک نقطه یا لحظهٔ خاص به بعد حالت کاهشی یا افزایشی به خود بگیرد__ به‌خودی‌خود__ مسئلهٔ بسیار مهمی است، زیرا این خصیصه ضمن اینکه به دو خصیصهٔ دیگر معنا و مفهوم می‌بخشد، به ما امکان می‌دهد از چگونگی تحولات و تغییرات نوینی که در دنیای ما__ آن هم به این شکل__ رخ می‌دهد، درک و آگاهی درستی پیداکنیم. به آن لحظهٔ حساس و جادویی همه‌گیرشدن (محصول یا واقعهٔ اجتماعی و…) که همه‌چیز یکباره تغییر می‌کند، نقطه یا لحظهٔ برگشت می‌گویند.