بریده‌هایی از کتاب نقطه‌ی عطف

وقتی می‌گوییم چند جوان در ایست‌ویلج، پوشیدن کفش‌های هاش‌پاپیز را همه‌گیر کردند یا می‌گوییم چون در محلهٔ فقیرنشین شهر ساختمان‌سازی شد، گروهی از این محله‌ها کوچ کردند و همین امر باعث شد بیماری سفلیس همه‌گیر شود، پس می‌توانیم بگوییم در هر نظام یا فرایندی، برخی از افراد بیش از دیگران اهمیت دارند.

بنابراین یک بیماری واگیردار ممکن است به چند راه شیوع پیدا کرده، همه‌گیر شود. این راه‌ها، یا واسطه‌های شیوع بیماری، عبارت‌اند از انسان، که عامل آلودگی را منتقل می‌کند؛ ویروس، که منبع آلودگی به شمار می‌رود؛ و محیط، که عامل آلودگی در آن پرورش‌یافته و عمل‌می‌کند. حال چنانچه بیماری از حالت تعادل خارج و همه‌گیر شود، معلوم می‌شود تغییراتی در یک، دو یا سه عامل صورت گرفته که منجر به بروز این حالت شده‌است. من این عوامل یا واسطه‌های سه‌گانه را "قانون حداقل"، "عامل چسبناکی" (یا درگیرشدن) و "قدرت محیط" می‌نامم.

پرسش نخست: چرا برخی ایده‌ها، رفتارها یا محصولات تولیدی__ برخلاف بقیه__ همه‌گیر می‌شوند؟ پرسش دوم: چه‌کار کنیم تا بتوانیم به‌شخصه موتور همه‌گیرشدن کارهای مثبت را روشن و هم‌زمان آن را کنترل کنیم.

انسان‌ها دوست دارند همواره تغییرات به‌آهستگی صورت‌پذیرد و به‌تدریج و با گذشت زمان، به آرزوهای‌شان برسند. ولی جهان حاکم بر نقطهٔ عطف جایی است که در آن، رویداد چیزهای غیرمنتظره، امری کاملاً عادی است و امکان انجام تغییرات سریع، بیش از هر چیزی، قطعی و مسلّم است.

در تمام موضوع‌هایی که به همه‌گیرشدن می‌انجامد یک نقطه یا لحظهٔ برگشت (دگرگونی) وجود دارد.

لحظهٔ بازگشت یا عطف در جامعه، به لحظه‌هایی گفته می‌شود که افراد به نقطهٔ بحرانی، یا آستانه و یا نقطهٔ جوش برسند.

لازم است آمادهٔ پذیرش این عقیده شویم که ممکن است تغییرات بزرگ، از حوادث کوچک ناشی‌شود و این تغییرات ممکن است به‌طور ناگهانی و با سرعت رخ دهد. اصل سرعت، اساس و مرکز ثقل، ایدهٔ نقطه‌عطف است و __ همان‌طور که اشاره‌شد__ قبول آن برای افراد، کاری است مشکل.

همه‌گیرشدن، نمونهٔ دیگری از تصاعد هندسی است که در آن ویروس با استفاده از بدن افراد، به روشی غیرمعمول زیاد می‌شود؛ مانند روشی که در مثال پیشین دربارهٔ تازدن کاغذ برای پنجاه بار و افزایش قطر آن از زمین تا خورشید دیدیم. انسان‌ها اغلب با این نوع افزایش‌ها مشکل دارند، زیرا از نظر آنها نتیجه یا معلول، هیچ تناسبی با علت حادثه ندارد. درهرحال برای درک بهتر قدرتِ عملِ پدیدهٔ همه‌گیرشدن، باید فکر داشتن نسبتی معقول بین علت و معلول را فراموش کرد.

به آن لحظهٔ حساس و جادویی همه‌گیرشدن (محصول یا واقعهٔ اجتماعی و…) که همه‌چیز یکباره تغییر می‌کند، نقطه یا لحظهٔ برگشت می‌گویند.

۱. همه‌گیرشدن ۲. علت‌های کوچک موجب بروز تغییرات بزرگ می‌شوند و ۳. تغییر به‌آهستگی روی نمی‌دهد، بلکه به‌یکباره اتفاق می‌افتد

همه‌گیری هم به‌نوعی برای خود، شبکه ایجاد می‌کند؛ این‌طور که ویروس از شخصی به شخص دیگر منتقل شده، به‌تدریج بیشتر افراد جامعه را آلوده می‌کند. هر چه افراد بیشتری آلوده شوند بر قدرت همه‌گیری افزوده خواهدشد. حال اگر برای مثال افراد زیادی سرما بخورند یا سرخک بگیرند چه رخ می‌دهد؟ آنان در برابر این دو بیماری، مصونیت پیدا می‌کنند. پس چنانچه هر شخصی ویروس‌های بیشتری بگیرد، مصونیت او در برابر انواع بیماری‌ها بیشتر خواهدشد، تا جایی که ممکن است همه‌گیری به‌کلی بازایستد.

در علم اقتصاد ارزش هر چیزی به کمیاب‌بودن آن بستگی دارد. الماس و طلا، که سمبل ثروت به‌شمار می‌روند، از این نظر که کمیاب‌اند باارزش شده‌اند. حال اگر کالای کمیابی، در بازار به‌وفور عرضه شود (مانند نفت در دههٔ ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰) ارزش آن پایین خواهدآمد. ولی در اینجا، برعکس می‌بینیم ارزش شبکه به‌رغم گستردگی و فراوانی آن بیشتر شده‌است. هم‌اکنون قدرت و ارزش برخی کالاها یا خدمات در فراوان‌بودن آن است. اگر شبکهٔ ارتباطی رایانه‌ای خود را گسترده‌تر کنیم، قدرت بیشتری پیدا خواهیم‌کرد.

در هر حال مهم است بدانیم که گاه، رخداد برخی از همه‌گیری‌ها در جوانان دلیل روشنی ندارد؛ به عبارت دیگر، چون جوانان می‌بینند که جوانان دیگر بیمار شده‌اند، آنها هم بیمار می‌شوند.

بر اساس بررسی های وسلی، هر یک از این بیماری‌ها از الگوی ویژه‌ای پیروی می‌کند؛ برای مثال فردی همسایه‌اش را می‌بیند که بیمار شده و او هم فکر می‌کند به‌وسیلهٔ اهریمن ناشناخته‌ای بیمار شده‌است. در گذشته، این موضوع‌ها را به جن و ارواح نسبت می‌دادند، اکنون می‌گویند این بیماری‌ها از مواد سمی و گازها ناشی می‌شوند. دراصل هراس زیاد، باعث نگرانی در افراد می‌شود و نگرانی، به‌دنبال خود سرگیجه و حالت تهوع می‌آورد و تنفس بیمار شدید می‌شود و سرانجام، فرد غش کرده و روی زمین می‌افتد. دوستان و افراد دیگر هم اگر این فرد را ببینند نگران شده و همان دور گفته‌شده باز تکرار خواهدشد.

می‌گویند اگر در میدان نبرد یا زمین بازی تنها باشید، نمی‌توانید با جرئت و جسارت بجنگید، ولی اگر چند نفر باشید و با هم به‌صورت گروهی کار کنید پیروز خواهیدشد

سخن پایانی اینکه وجود نقطهٔ عطف (نقطهٔ دگرگونی) بیانگر این حقیقت است که برای تغییر و انجام کارهای هوشمندانه، ظرفیت‌های کافی وجود دارد. به دنیای پیرامون‌تان نگاه کنید. ممکن است به‌نظر تغییرناپذیر بیاید ولی درواقع این‌طور نیست. فقط با واردکردن کمی فشار، آن هم به یک نقطهٔ معیّن، دگرگونی به وجود خواهدآمد.

اگر در جهان نقطهٔ عطف مشکلات دست‌وپاگیر یا دگرگونی‌هایی وجود دارد، روزنه‌های امید زیادی نیز در آن یافت می‌شود؛ برای مثال اگر تعداد کارگران کارخانه را کاهش دهیم (مثلاً از ۲۵۰ به ۱۵۰ نفر) می‌توانیم آنان را برای اجرای ایده‌های نو آماده کنیم؛ یا اگر روش خبررسانی را درست کنیم می‌توانیم گیرایی خبر را افزایش دهیم، و یا اگر بتوانیم آن گروه از افرادی را که روابط اجتماعی گسترده‌ای دارند جذب کنیم، می‌توانیم شکل و مسیر همه‌گیرشدن‌های اجتماعی را دگرگون کنیم.

بررسی دقیق رفتارهای پیچیده‌ای مانند سیگارکشیدن، خودکشی و جرم، روشن می‌کند که تا چه‌اندازه انسان زیر نفوذ دیده‌ها و شنیده‌ها قرار دارد و به کوچک‌ترین تغییر در زندگی حساسیت نشان می‌دهد. به این دلیل است که تغییرات اجتماعی به‌سرعت رخ می‌دهد و بیشتر هم تفسیرناپذیرند، چون طبیعت انسان دگرگون‌شونده و وصف‌ناشدنی است.

جهان، آن‌گونه که ما می‌خواهیم، چندان با ادراک‌های (شهودی) و بینش‌های ما مطابقت ندارد. این دومین درس نقطهٔ عطف است. اشخاصی که در ایجاد همه‌گیری‌های اجتماعی پیروز شده‌اند درستی و نادرستی ادراک‌های خود را به بوتهٔ آزمایش گذاشته‌اند و آبدیده شده‌اند

اگر تعداد کارگران کارخانه از ۱۰۰ به ۱۵۰ نفر افزایش پیدا کند مشکلی به وجود نخواهد آمد ولی چنانچه تعداد کارگران از ۱۵۰ نفر بیشتر شود، تمام نظام کارخانه به‌هم خواهدریخت