بریده‌هایی از کتاب از سقراط تا سارتر: فلسفه برای همه

تنها خرد راستین این است که خود بدانید که چیزی نمی‌دانید.

«من از این دورویی و حماقت خسته شده‌ام. تا کی جملات بی‌خاصیت و بی‌خطر سر هم کنم و مواظب گفتار و کردار خود در برابر سانسور باشم. من در آلمان کاری نمی‌توانم انجام دهم... در آلمان آدم فقط می‌تواند با خودش کاذب باشد.»

اطاعت از قانونی که به زیان انسان است، حماقت است.

افلاطون ۸ سال در نزد سقراط شاگردی کرده بود. اگرچه وی از اوان کودکی‌اش سقراط را چونان دوست خانوادگی می‌شناخت.

من چونان وجود آگاه در زیست جهانی زندگی می‌کنم که احساس می‌کنم بیهوده در آن پرتاب شده‌ام

وقتی فضای کوچکی را که من پر کرده‌ام و حتا فضایی که در دیدرس من است، در نظر می‌آورم که در گستره بی‌کران فضایی که من از آن بی‌خبرم و او از من بی‌خبر است محصور شده، هراسان و مبهوت می‌شوم که چرا در اینجا هستم و نه جای دیگر، چرا اکنون آمده‌ام و نه وقت دیگر؟

پول... وفاداری را به بی‌وفایی، عشق را به تنفر، تنفر را به عشق، فضیلت را به پلیدی، پلیدی را به فضیلت، بنده را به سرور، سرور را به بنده، حماقت را به هوشمندی، هوشمندی را به حماقت تبدیل می‌کند.

تاریخ قتلگاهی است که در آن سعادت انسان‌ها، خرد دولت‌ها و فضیلت افراد قربانی شده است.

روراست نبودن با خود کوشش برای گریزاز آزادی است

شخص ناآگاه می‌کوشد زندگی کند تو گویی مرگ واقعی نیست. او می‌کوشد از واقعیت بگریزد.

سارتر چه‌کار کرده است؟ او مرا از آزادی به دلهره انداخته است. به گفته سارتر من در واقع آزاد هستم اما آزادی من آزادی وحشتناکی است. من به‌تنهایی انتخاب می‌کنم و مسئول هر چیزی می‌باشم که هستم، انجام می‌دهم یا می‌اندیشم. اما من انتخاب نکرده‌ام که آزاد باشم. چونان وجود آگاه، من محکومم که آزاد باشم.

در داستان ژان‌پل سارتر عصر خرد (۱۹۴۵) قهرمان او، ماتیو، یک استاد فلسفه فرانسوی که علیه ارتش آلمان در جنگ دوم جهانی برای زندگی خود پیکار می‌کند، فلسفه آزادی انسانی سارتر را اعلام می‌دارد: او آزاد بود، آزاد برای هر چیز، آزادی عمل مانند جانوری یا مانند ماشین... او می‌توانست آنچه می‌خواست انجام دهد، هیچ‌کس حق نداشت او را نصیحت کند... او در سکوتی مهیب تنها بود، آزاد و تنها، بدون عذری؛ محکوم بود بدون عذری تصمیم بگیرد، محکوم بود که بدون هیچ چاره‌ای تصمیم بگیرد، محکوم بود که برای همیشه آزاد باشد.

سارتر می‌گوید «من زندگی‌ام را در میان کتاب‌ها آغاز کردم همچنان‌که بدون شک به آن پایان نخواهم داد.»

اگزیستانسیالیست‌ها می‌گویند ما پشت در ماندگان تاریخ هستیم. ما دیگر نه حسّ ریشه داشتن در گذشته معنادار را داریم و نه خودمان را به‌عنوان حرکت‌کننده به‌سوی آینده‌ای معنادار می‌بینیم. در نتیجه ما نه به گذشته تعلق داریم و نه به حال و نه به آینده.

هرچه کمتر بخوری، کمتر بیاشامی، کمتر کتاب بخوانی، کمتر به تآتر، تالار رقص، قهوه‌خانه بروی، کمتر بیندیشی، کمتر عشق بورزی، نظریه بپردازی، آواز بخوانی، نقاشی کنی، به ورزش و تفریح مشغول شوی، بیشتر پس‌انداز می‌کنی و گنجینه‌ات که نه بید و نه زنگ آن را نخواهد بلعید، سرمایه‌ات را بیشتر خواهد کرد. هرچه کمتر باشی، بیشتر داری... هنر، فرهنگ، گنیجنه‌های گذشته، قدرت سیاسی...[ پول ]همه این‌ها را برای خودت می‌توانی خریداری کنی. جذابیت پول به آن است که کاری جز آفریدن خود، و خریدن خود ندارد زیرا هر چیز دیگر سرانجام خدمتگاراوست. بنابراین همه شهوات و تمامی فعالیت باید در حرص و طمع ذوب شوند.

«کارگر هرچه کالا را ارزانتر تولید می‌کند خود به‌صورت کالایی حتا ارزان‌تر درمی‌آید.»

پول خداوند رشک‌ورز اسرائیل است که هیچ خداوند دیگری توانایی ایستادگی در برابرش را ندارد. پول تمام خدایان انسان را به پستی می‌کشاند و آن‌ها را به کالا تبدیل می‌کند. پول، ارزش جهانروا و مستقل از همه چیز است، بنابراین همه جهان‌خواه جهان انسانی یا طبیعت را از ارزش‌های ویژه خود محروم کرده است. پول جوهر از خود بیگانه کار انسان و هستی است. این هستی بیگانه شده بر او فرمان می‌راند و او آن را پرستش می‌کند

کارل مارکس اما با این تلقین که نظرات خودش قدر مشترکی با ادعاهای دینی دارد به وحشت می‌افتاد. اعتقاد دینی برای مارکس، به معنای اعتقاد به خدای فراطبیعی، به وحی الاهی و مسیح بود و مارکس خداناباور بود و این عبارت وی مشهور خاص و عام است: «دین افیون توده‌هاست.»

تمامی شخصیت‌ها زیر سلطه عقل نیستند. افلاطون با تکیه به نظریه فیثاغورث مبنی بر سنخیت سه‌گانه انسان‌ها، این نظریه را بسط می‌دهد که به‌موجب آن سه سنخ روح یا شخصیت وجود دارد. هریک زیر سلطه عنصر متفاوتی است که تکمیل آن هدف اوست. روحی که زیر سلطه عقل است میل دارد به حقیقت و حکمت دست یابد؛ نوع دیگر انسان هم هست که زیر سلطه عنصر ارادی است و تنها برای موفقیت و شهرت زندگی می‌کند؛ وانسانی هم هست که شخصیت او زیر سلطه امیال شهوانی اوست که فقط برای پول و دستاورد مادی زندگی می‌کند.

چه رهبران و چه مردم، نادان و فاسداند، بدون دانش راستینی از خودشان یا از جهان، به انگیزه حرص، قدرت و نفس‌پرستی. آنان در قید زنجیر جهل و شهوات، زنجیر تحریک مردم بر له یا علیه مسائل زودگذر، باور داشتن به ایدئولوژی‌هایی هستند که چیزی جز توهمات، سایه‌های زودگذر روی دیوار غار نیستند.