بریده‌هایی از کتاب یادداشت های امیراسدالله علم (دفتر اول)

در این ده سال اخیر بیش از ده میلیون درخت در اطراف تهران در پارك آریامهر و فرح‌آباد، لوشان و لشكرك و غیره كاشته شده است، مضافاًً در تمام ایران سالی لااقل دویست سیصد هكتار جنگل‌كاری می‌شود.

معلوم شد سفیر آمریكا دیدن سفیر انگلیس رفته و آن‌جا هم گفته است كه این همه بالا رفتن قیمت نفت فقط به اصرار و پافشاری شاهنشاه ایران بوده است و از این حیث گله می‌كرده. اولاً كه به تخم شاه! اگر راست می‌گویید. ثانیاً كه این نعل وارونه برای چه؟ شما كه چیزی گم نكرده‌اید. اروپا و ژاپن باید گله كنند!

آیا شاهنشاه نفت به قیمت ارزان مرحمت خواهند فرمود، تا در این صورت دعوت را قبول كنم؟ فرمودند، ابداًً نخواهم داد. آقای بوتو هم حالا اسم خلیج‌فارس را خلیج تنها می‌گویند! بروند از دوستان عرب خودشان ( نفت) بگیرند، به ما چه كار دارند؟ ( ( بوتو) به جای " خلیج‌فارس" فقط " خلیج" گفته بود. واقعاًً شاهنشاه تعصب خاص نسبت به ایران دارند، خدا عمرش بدهد).

از اخبار مهم جهان مسافرت‌های پی در پی بوتو، نخست‌وزیر پاكستان، به شیخ‌نشین‌ها و كویت و ممالك عربی است كه شاید پولی برای خرید اسلحه به دست بیاورد و ضمناًً سیاست مستقل خود را هم به رخ بكشد كه خیلی محتاج ایران نیست... .

سایر دانشگاه‌های تبریز، مشهد، اصفهان، ‌اهواز، آریامهر تهران و دانشگاه ملی و پلی تكنیك و دانشگاه تهران تمام كم و بیش ناراحت است. عرض كردم، مسلماً یك تحریك خارجی است ولی یك نكته را هم نباید از نظر دور داشت كه اگر زمینه آماده نباشد، خارجی كاری نمی‌تواند بكند

كارهای جاری را عرض كردم و منجمله این كه در همه دانشگاه‌ها، تهران، آریامهر و پلی تكنیك ناراحتی وجود دارد. ممكن است به علّت نزدیك شدن ۱۶ آذر باشد كه چند سال قبل در این روز سپهبد بختیار با قوای نظامی به دانشگاه ریخت و دو دانشجو را كشت و همه ساله خون سیاوش به جوش می‌آید و یا علّت دیگر داشته باشد كه قابل امعان‌نظر است. فرمودند، فكر می‌كنم قطعاًً تحریك روس‌هاست. تقریباً برای من روشن است. به هر صورت شما دستور سختگیری بدهید... .

نیک می‌دانست که با پیشرفت اقتصادی و اجتماعی این نواحی و توسعه شهر‌نشینی، دیگر محیط برای خان‌پروری مناسب نخواهد بود و برای همیشه این پدیده کهن و کهنه از جامعه ایرانی بیرون خواهد رفت.

صبح شرفیاب شدم. كارهای جاری را عرض كردم. منجمله پولی كه باید برای پادشاه افغانستان برسانیم (ماهیانه ده هزار دلار) از بودجه سری دولت باید بگیریم. فرمودند بلی! ولی دولت نباید بداند. اصولاً هیچ‌كس غیر از تو و انصاری سفیر ما در رم نباید بداند.

عرض كردم نزدیك است اسرائیلی‌ها بمب اتمی داشته باشند. فرمودند پس چرا ما نداریم؟ عرض كردم اولاً آن‌قدر پیشرفت نكرده‌ایم و ثانیاً وجدان و صمیمیت در كار كردن نداریم. با كمال تأسف تصدیق فرمودند ...

سر شام شاهنشاه فرمودند بانك مركزی گزارش می‌دهد ۲۲% رشد اقتصادی در سه ماهه اول سال بالا رفته است. از من تصدیق خواستند. فرمودند آیا واقعاًً تعجب نمی‌كنی؟ عرض كردم تعجب نمی‌كنم ( و) باور ( هم) نمی‌كنم. این گزارشات دروغ است. چون در حضور دیگران بود، شاهنشاه خوششان نیامد. من هم فهمیدم جسارت كرده‌ام، ولی دیر شده بود! ماشاءالله شاه آن‌قدر علاقه به پیشرفت كشور دارد كه در این زمینه هر مهمل را به عرض برسانند، قبول می‌فرمایند و به همین جهت گاهی دچار مشكلاتی مالی و مشكلات دیگر می‌شویم...

بوتو قبل از شام ویسكی و سر شام شراب زیادی خورد. مایه تعجّب شد. گفتم مگر شما امروز روزه نبودید؟ گفت، بودم، فردا هم روزه می‌گیرم. ولی حساب شب و روز با هم جداست.

مدتی راجع به ( بی‌بی‌سی) صبحت شد. فرمودند مردكه پدرسوخته گفته است با این همه اسلحه كه ایران می‌خرد، احتمال انقلاب در ایران نمی‌رود، چون با قوای انتظامی سركوب می‌شود. پدرسوخته! كارگر و دهقان راضی ما می‌خواهد انقلاب كند؟

ما پارسال گفته بودیم که شروع قرن پانزدهم بعثت است. عدّه‌ای امسال را می‌گویند. البتّه آن‌ها که امسال این مسئله را مطرح می‌کنند برای این ( است) که اثر حرف پارسال ما را که مصادف با تاجگذاری شده بود و به فال نیک بود از بین ببرند. اوّل شاهنشاه فرمودند مطلب را تصحیح کنیم، بعد فرمودند اعتنا نکنید.

معلوم نیست در مسافرت برژنف به واشینگتن چه‌جور تقسیماتی در این منطقه كرده باشند، ولی به هر حال قطعاًً عربستان سعودی سهم آمریكاست، چنان‌كه فكر می‌كنم ما هم باشیم! زبانم لال! ولی اوضاع و احوال این‌طور نشان داده است. به هر حال آن‌ها ابرقدرت هستند و: در كف شیر نر خون‌خواره‌ای غیر تسلیم و رضا كو چاره‌ای؟

باز هم خبرهای بسیار بد از بلوچستان دارم كه دسته‌های گریلای تربیت شده از عراق وارد شده‌اند (در بلوچستان ما). فرمودند، ابلاغ كن خائنین اگر گیر افتادند، فوری باید محاكمه شده، اعدام شوند

در شرفیابی عرض کردم، چرا این‌قدر این دو روزه به روس‌ها حمله کرده‌ایم؟ درست است که کار بدی کرده‌اند، ولی چرا ما باید تحت تأثیر احساسات باشیم؟ چرا با آن‌ها سر به سر بگذاریم؟ اعلامیّه وزارت خارجه هم که (این جا می‌گذارم) اعلام همدردی می‌کند. مگر آن‌ها به ما حمله کرده‌اند که ما با آن‌ها همدرد شده‌ایم؟ فرمودند، درست می‌گویی، بگو موقوف کنند.

وی در ماه‌های واپسین وزارت دربار خود، از تحوّل وضع سیاسی درون کشور و کمبود برق و آب و نارضایی مردم نگران بود

در حالی که از دید اکثریت قریب به اتّفاق مردم ایران، این دو مورد و موردهای همانند آن، نماد خود‌کامگی، بی‌خبری، انحطاط و ریخت و پاش ثروت تازه به دست آمده‌ای بود که به حق می‌بایست صرف آموزش و بهداشت و مسکن، که بسیاری از مردم به‌گونه‌ای دلخراش از آن محروم بودند، می‌شد.

سیاست اقتصادی بی‌بند و بار دولت‌های اقبال و شریف‌امامی نیز موجب کمبود ارزی و تورّم و رکود و در نتیجه نارضایی و اعتراض مردم شده بود و دولت آمریکا که به دنبال عراق و تشنّجات ترکیه، سخت نگران اوضاع ایران بود، شاه را واداشت با کمک صندوق پول بین‌الملل برنامه‌ای برای تثبیت اقتصادی در پیش گیرد و از نظر اجتماعی نیز دست به اصلاحاتی بزند. وی در این شرایط دشوار به کمک مالی آمریکا و سازمان‌های بین‌المللی زیر نفوذ این کشور نیز نیاز مبرم داشت.

.. فولبرایت (رییس كمیته خارجی سنای آمریكا) گفته است كه ایران و اسرائیل منافع ما را در خلیج‌فارس و خاورمیانه حفظ می‌كنند. دلیل ندارد ما خودمان را در این منطقه آلوده بكنیم، فوق‌العاده باعث گلۀ اعراب شده است، باید فكری بشود. گفتم به رفقای روزنامه‌نویس عرب خودتان بگویید تكذیب كنند، شما هم تكذیب كنید. بعد هم از همه مهمتر كامیل شمعون است كه وقتی برگردد به لبنان، بگوید شاهنشاه در قبال كشورهای عرب از بذل پول و مساعدت معنوی دریغ نمی‌فرمایند