بریده‌هایی از کتاب حکمت‌ها و اندرزها؛ جلد ۱

امروز به یک جمله از حکمتهایی که به عنوان وصیت به ابوذر غفاری فرموده سخن خود را زینت می‌دهیم؛ فرمود: ای ابوذر! از آن بپرهیز که خیالات و آرزوها سبب شود که کار امروز به فردا بیفکنی، زیرا تو متعلق به امروز و مال امروز هستی نه مال روزهای نیامده؛ در آنجا که کار مفید و لازم و خداپسندی می‌خواهی انجام دهی تأخیر و دفع‌الوقت را روا مدار؛ ای ابوذر! به عمرت بیشتر بخل بورز تا به مالت.

خرما نتوان خورد از این خار که کشتیم دیبا نتوان بافت از این پشم که رشتیم بر لوح معاصی خط عذری نکشیدیم پهلوی کبائر حسناتی ننوشتیم پیری و جوانی چو شب و روز برآمد ما شب شد و روز آمد و بیدار نگشتیم افسوس بر این عمر گرانمایه که بگذشت ما از سر تقصیر و خطا در نگذشتیم ما را عجب ار پشت و پناهی بود آن روز کامروز کسی را نه پناهیم و نه پشتیم

علی علیه‌السلام می‌فرماید: «دنیا خواه ناخواه منزلگاهی است برای بشر که چند صباحی در آن زندگی می‌کند و می‌رود». بعد می‌فرماید: «ولی مردم در این دنیا دو دسته‌اند: یک دسته به بازار این جهان می‌آیند و خودشان را می‌فروشند و برده می‌سازند؛ دسته دوم مردمی هستند که خود را در این بازار می‌خرند و آزاد می‌سازند»

خداشناسی یگانه منطق صحیح و درست و مستحکم انسانیت است

امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «از خصوصیات حق این است که به نفع احدی جاری نمی‌شود مگر آن که علیه او نیز جاری می‌شود و علیه کسی جاری نمی‌شود مگر آنکه به نفع او نیز جاری می‌شود.»

خداشناسی نه فقط اول دین است، اولْ پایه و مایه انسانیت است. انسانیت اگر بنا بشود روی اصل پایداری بنا شود باید روی اصل توحید ساخته گردد

روح احتیاج دارد به محبت دیدن و محبت کردن، احتیاج دارد به نظم اخلاقی، به فهم و معرفت و دانش، احتیاج دارد [به ایمان] و اعتقاد، احتیاج دارد به تکیه‌گاه محکمی که در کارها به او توکل کند و به او امیدوار باشد که او را در کارها اعانت می‌کند. اینها همه به منزله مواد لازمی است که برای مزاج روح لازم است و اگر تعادل و توازن به هم بخورد دیگر هیچ چیزی نمی‌تواند خوشی و آرامش به انسان بدهد.

ای ابوذر! از آن بپرهیز که خیالات و آرزوها سبب شود که کار امروز به فردا بیفکنی، زیرا تو متعلق به امروز و مال امروز هستی نه مال روزهای نیامده؛ در آنجا که کار مفید و لازم و خداپسندی می‌خواهی انجام دهی تأخیر و دفع‌الوقت را روا مدار؛ ای ابوذر! به عمرت بیشتر بخل بورز تا به مالت.

اتفاقا اگر مال یک نفر را بدزدی بهتر است از این که مال صدها هزار نفر را بدزدی. چطور است که ربودن مال یک نفر اسم دزدی دارد و ربودن اموال عمومی دزدی نیست؟

«محکم‌ترین دستگیره‌های ایمان دوست داشتن به خاطر خدا و دشمن داشتن به خاطر خداست».

مسأله شانس و بخت، یک خیال و یک واهمه شیطانی بیش نیست. نه عقل مسأله شانس و بخت را به رسمیت می‌شناسد و نه دین. خداوند احدی را خوشبخت بالذّات و بدبخت بالذّات نیافریده؛ گلیم بخت هیچ کس نه آنچنان سفید بافته شده است که قابل سیاه شدن نباشد و نه آنچنان سیاه بافته شده است که قابل سفید شدن نباشد؛ گلیم بخت هرکس همان صفحه روح و آئینه قلب خود اوست؛ این صفحه، هم قابل سفید شدن و صیقل یافتن است و هم قابل سیاه شدن و تکدّر یافتن. علم و معرفت، ایمان و تقوا، مداومت بر عمل صالح، این صفحه را سفید و صیقلی و نورانی می‌کند؛ جهل و خرافات و تعصبات و فسق و فجور، آن را سیاه و تاریک می‌سازد. قرآن مجید در سوره دهر می‌فرماید: «ما بشر را آفریدیم از نطفه‌ای که آن نطفه ترکیبی است از استعدادات مختلف». همه گونه استعداد در آدمی هست. همه گونه راهی به روی او در این جهان باز است. او آزاد و مختار آفریده شده است و این خود اوست که باید راه راست را تشخیص بدهد و درست عمل کند و سقوط نکند.

نمی‌توان به طور حتم ادعا کرد که مخترعین و مکتشفین هر عصری با استعدادترین افراد آن عصر بوده‌اند، زیرا ممکن است افراد مستعدتری بوده‌اند ولی فاقد یک شرط دیگر بوده‌اند و آن حوصله و صبر زیاد است. صبر و حوصله است که دوست قدیمی ظفر و موفقیت است؛ در اثر صبر و حوصله است که نوبت ظفر می‌رسد. اگر صبر و استقامت و حوصله باشد بی‌استعدادترین افراد هم ولو در یک زمان طولانی به هدف خواهند رسید، همان طوری که مولی علی علیه‌السلام فرمود: «آدم باحوصله ظفر را به چنگ خواهد آورد ولو بعد از یک زمان طولانی».

کسی که اینچنین فکری داشته باشد و منتظر باشد که محتاجان درِ خانه او را بزنند و یا در کوچه و بازار جلو او را بگیرند تا او دست کمک به سوی آنها دراز کند او در دعای خود هنگامی که می‌گوید: «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ» دروغگو است، زیرا کسی که از کوچکترین متاع دنیوی نسبت به دیگران بخل بورزد چگونه ممکن است به آسانی برای دیگران تمنای بهشت و سعادت ابدی نماید؟!

غذای روح علم است و حکمت و ایمان و یقین

بسیاری از افراد مردم در همه عمر در پشت دیوار و حصار زندگی و خوشبختی معطل مانده‌اند و می‌گویند: «ما که از زندگی چیزی نفهمیدیم، زندگی بی‌معناست». این افراد همیشه در حیرت و سرگردانی بسر می‌برند و گاهی این تحیر و سرگردانی و بدبینی را به حساب حساسیت ذهن و درّاکیت فهم خود می‌گذارند و با یک دنیا غرور و کبر می‌گویند: این ما هستیم که به بیهوده بودن زندگی و دروغ بودن سعادت و خوشبختی و اصالت رنج و بدبختی پی برده‌ایم و اما دیگران چون به قدر ما حس و درک ندارند نمی‌فهمند. این اشخاص نمی‌دانند که خودشان مانند کوران بی‌بصری هستند که در پشت دیوار زندگی معطل مانده‌اند و نتوانسته‌اند در همه عمر درِ ورودی اصلی را پیدا کنند. اینها از همان اول، راه را چاه و چاه را راه تصور کرده‌اند و روی همین تصور غلط لحظه به لحظه از راه دورتر شده و همیشه در سیاهچال‌های زندگی بسر برده‌اند؛ به قول یکی از دانشمندان طوری پرورش یافته‌اند که برای احساس رنج و مصیبت کاملاً آماده‌اند و از کوچکترین رنجی فریادشان به فلک می‌رسد ولی نسبت به آنچه خوشی و سعادت است لَخت و مرده و بی‌حس می‌باشد.

ای ابوذر! از آن بپرهیز که خیالات و آرزوها سبب شود که کار امروز به فردا بیفکنی، زیرا تو متعلق به امروز و مال امروز هستی نه مال روزهای نیامده؛ در آنجا که کار مفید و لازم و خداپسندی می‌خواهی انجام دهی تأخیر و دفع‌الوقت را روا مدار؛ ای ابوذر! به عمرت بیشتر بخل بورز تا به مالت.

اگر انسان محور آرزوهایش حوائج مادی باشد هیچ وقت به آنها نمی‌رسد، زیرا به هر آرزویی که برسد آرزویی بزرگ‌تر در جلو چشمش نمایان می‌شود، دائما احساس اضطراب و نگرانی می‌کند، اطمینان و رضایت خاطر که رمز سعادت است هیچ وقت برایش دست نمی‌دهد؛ ولی امور معنوی و روحانی، روح بشر را قانع می‌کند و به او رضایت خاطر و اطمینان می‌دهد.

رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: هرکس که می‌خواهد بدون آنکه مالی در کف داشته باشد بی‌نیاز باشد و بدون آنکه فامیلی و عشیره‌ای و خدم و حشمی داشته باشد عزیز و محترم باشد و بدون آنکه در رأس یک قدرت اجتماعی باشد و پستی را قبضه کرده باشد مهابت و صلابت داشته باشد، راهش این است که خود را از خواری معصیت و گناه خارج کند و به عزت طاعت پروردگارْ خود را پیوند کند.

رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: هرکس که می‌خواهد بدون آنکه مالی در کف داشته باشد بی‌نیاز باشد و بدون آنکه فامیلی و عشیره‌ای و خدم و حشمی داشته باشد عزیز و محترم باشد و بدون آنکه در رأس یک قدرت اجتماعی باشد و پستی را قبضه کرده باشد مهابت و صلابت داشته باشد، راهش این است که خود را از خواری معصیت و گناه خارج کند و به عزت طاعت پروردگارْ خود را پیوند کند.

قرآن کریم می‌فرماید: «اگر مردم بر راه حق استقامت بورزند ما از دریای رحمت خود آب فراوان نصیب ایشان خواهیم کرد.»