بریده‌هایی از کتاب حکمت‌ها و اندرزها؛ جلد ۱

قرآن کریم می‌فرماید: «بگو زیان‌کرده واقعی آن کسانی هستند که خودشان را باخته‌اند و شخصیت انسانی خود را از دست داده‌اند».

علم و فکر غذای روح است. آدمی باید به همان اندازه که درباره معاش خود فکر می‌کند درباره غذای روح خود نیز بیندیشد؛ و همان مقدار مراقبتی که در غذاهای جسمی لازم و ضروری است، در غذاهای روحی نیز لازم و ضروری است

علی علیه‌السلام می‌فرماید: «هر ظرفی به واسطه ریختن چیزی در آن از وسعتش کاسته می‌شود مگر ظرف علم که هر اندازه بیشتر بریزند وسیع‌تر و با گنجایش‌تر می‌گردد».

اگر فرضا می‌خواهید غرور ملی و تعصب داشته باشید، نسبت به فضائل و مکارم و صفات حسنه تعصب داشته باشید؛ با خود بگویید چرا فلان ملت عالم است و ما عالم نیستیم پس بکوشیم تا به آنها برسیم و از آنها هم جلوتر برویم، چرا فلان ملت اخلاق و عادات و روابط اجتماعی‌شان از ما بهتر است پس بکوشیم که مانند آنها [باشیم]

عالی‌ترین مظهر عقل و تربیت صحیح، خطایابی از خویشتن است؛ یعنی انسان بتواند در دریای ژرف افکار و اندیشه‌ها و تمایلات و افعال و اقوال خود فرو برود و خطاهای خود را بیابد و انگشت روی آنها بگذارد و آنها را از خود دور کند.

علی علیه‌السلام بعد از آنکه مذمّت شدیدی از تعصب می‌کند می‌فرماید: اگر فرضا می‌خواهید غرور ملی و تعصب داشته باشید، نسبت به فضائل و مکارم و صفات حسنه تعصب داشته باشید؛ با خود بگویید چرا فلان ملت عالم است و ما عالم نیستیم پس بکوشیم تا به آنها برسیم و از آنها هم جلوتر برویم، چرا فلان ملت اخلاق و عادات و روابط اجتماعی‌شان از ما بهتر است پس بکوشیم که مانند آنها [باشیم] و بلکه از آنها در درستی و امانت و فداکاری و حسن اخلاق جلوتر برویم؛

یک دسته به بازار این جهان می‌آیند و خودشان را می‌فروشند و برده می‌سازند

کسی که به دیگران ستم می‌کند؛ او در عین حال که به دیگری ظلم می‌کند در قلب خود قساوت و تیرگی و سیاهی ایجاد می‌کند، مثل این است که به جنگ عقل و قلب خود رفته است. این است که قرآن کریم همیشه بشر را «ظالم بر خویشتن» می‌خواند، زیرا یا در اثر جهالت بر خود ظلم می‌کند و یا در اثر طغیان شهوت و هوا و هوس بر عقل و قلب و انسانیت خود ستم روا می‌دارد.

بدن برای اینکه شاداب و بانشاط بماند، به یک رشته غذاها و آشامیدنیها و تنوعها احتیاج دارد؛ روح نیز به سهم خود غذا می‌خواهد؛ غذای روح علم است و حکمت و ایمان و یقین

بزرگان گفته‌اند: مثَل آرزوهای باطل دنیوی مثَل آب شور است، نه تنها انسان را سیراب نمی‌کند و رفع تشنگی نمی‌نماید بلکه تشنگی و عطش وی را اضافه می‌کند و شخص بیشتر می‌آشامد تا آنجا که او را می‌کشد:

«اَلَّذینَ امَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات»

خداشناسی یگانه منطق صحیح و درست و مستحکم انسانیت است، پایه اصلی تقوا و پاکدامنی و راستی و درستی و شجاعت و شهامت و فداکاری است، مبنای انسانیت و منشأ امتیاز واقعی انسان از حیوان است

علی علیه‌السلام فرمود: «از آن کسان مباش که سعادت آخرت را می‌خواهد اما بدون رنج و عمل، و توبه را تأخیر می‌اندازد به واسطه طول امل، همیشه به خود تلقین می‌کند که هنوز دیر نشده، زمان دراز است».

رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: هرکس که می‌خواهد بدون آنکه مالی در کف داشته باشد بی‌نیاز باشد و بدون آنکه فامیلی و عشیره‌ای و خدم و حشمی داشته باشد عزیز و محترم باشد و بدون آنکه در رأس یک قدرت اجتماعی باشد و پستی را قبضه کرده باشد مهابت و صلابت داشته باشد، راهش این است که خود را از خواری معصیت و گناه خارج کند و به عزت طاعت پروردگارْ خود را پیوند کند.

ظرفیت غذایی معنوی روح سیرشدنی و پرشدنی نیست، هر اندازه بیشتر معلومات کسب کند برای کسب معلومات دیگر آماده‌تر و گرسنه‌تر می‌شود

امام زین‌العابدین علیه‌السلام در دعا از خداوند متعال چنین مسألت می‌نماید: خدایا بر محمد و آل او درود بفرست و ایمان و یقین مرا به اعلی درجه برسان، نیت مرا نیکوترین نیتها گردان و عمل مرا فاضل‌تر و بهترین اعمال گردان.

از بشر انتظار اینکه خطا نکند خطاست؛ بشر جایزالخطاست؛ از بشر باید انتظار داشت که خطاهای خود را تکرار نکند، از خطاهای خود استفاده کند. یعنی چه از خطاهای خود استفاده کند؟ یعنی آنها را بشناسد و مصمم گردد که تکرار نکند.

سعدی در اول باب هفتم گلستان می‌گوید: حکیمی پسران را پند همی داد که جانان پدر هنر آموزید که ملک و دولت دنیا اعتماد را نشاید و سیم و زر در سفر بر محل خطر است، یا دزد به یک بار ببرد یا خواجه به تفاریق بخورد، اما هنر چشمه زاینده است و دولت پاینده و اگر هنرمند از دولت بیفتد غم نباشد که هنرمند در نفس خود دولت است، هرجا که رود قدر بیند و در صدر نشیند و بی‌هنر لقمه چیند و سختی بیند.

فرق مؤمن و غیر مؤمن در این نیست که این خطا می‌کند و آن خطا نمی‌کند، فرق آنها در این است که مؤمن خطای خود را تکرار نمی‌کند، بیش از یک بار خطا نمی‌کند، اما غیرمؤمن چندین بار صدمه کاری را می‌خورد

تن تدریجا پیر و فرسوده و ضعیف می‌گردد ولی روح هرگز پیر و فرتوت و فرسوده نمی‌گردد؛ تن می‌میرد و متلاشی می‌گردد و هر ذره‌اش به جایی می‌رود ولی روح مردنی نیست، متلاشی شدنی نیست، باقی ماندنی است، بعد از رها کردن قشر بدن به عالمی دیگر منتقل می‌شود همان‌گونه که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «شما برای جاوید ماندن آفریده شده‌اید نه برای فانی شدن و از بین رفتن».