بریده‌هایی از کتاب قیام (دفتر سوم)

تا دیروز، دست تو باز بود، تو حمله می‌کردی و دشمن عهده دار صحنه بود. امروز تو عهده داری و دست دشمن باز است. از داخل و خارج با نفوذ و زد و بند و آفت فشانی، کار می‌کند، تو نمی‌توانی یک لحظه غفلت کنی و یک لحظه به عشرت بپردازی و یا از آفت‌ها و زمینه‌های انحراف و ارتجاع، چشم برداری، که اختلاس و رشوه و ظلم و تجاوز و یارگیری و زد و بند شروع می‌شود.

برنامهٔ تربیتی نمی‌تواند، طولانی و سخنرانی بازی وکلاس بازی باشد، که اینها کم حوصله و پرتوقع هستند و اینها برخورد مستقیم را نمی‌تابند و تحمل نمی‌کنند. این برنامه باید کوتاه و روش‌آموز و غیر مستقیم و هنرمندانه و در زمینهٔ سعی در حوایج و اقدام و همدلی وهمدردی و همکاری باشد. حرف بدون اقدام، مثل اقدام بدون برداشت و آموزش بی‌حاصل است. هم باید شخم زد و هم باید بذر ریخت و برداشت کرد. اگر حرف‌ها بدون زمینه و پشتوانه باشند، با تمسخر طرف می‌شوند و اگر محبت‌ها و اقدام‌ها بدون روش آموزی و درس و برداشت باشد، ضایع می‌شود و بی‌حاصل می‌ماند. باید میان آموزش و محبت و سعی و اقدام پیوند زد و آنها را با هم جمع کرد.

این رسم راحت طلبان است که به فقیر ببخشند، که باید فقیر را بی‌نیاز نمود تا جمعی را بی‌نیاز سازد. شاید کول گرفتن و به دوش کشیدن راحت‌تر از راه اندازی و آموزش گام به گام باشد، ولی چاره‌ای نیست که باید کار را از پایه و بنیاد، بالا آورد و صحت و درستی کار مهمتر از سرعت و نتیجهٔ آن است.

نرمش و مخالفت، بهتر از خشونت و اطاعت است.

باید آن گونه زندگی کرد که مرگ، زندگی را قطع نکند، که تقاطع مرگ و زندگی، حیرت‌زا و وسوسه انگیز است. زندگی محمدی، آن گونه است که با مرگ ادامه می‌یابد و با مرگ به ثمر می‌رسد و با مرگ بریده نمی‌شود، که تداوم می‌یابد. «اَللّهُمَ اجْعَل مَحْیای مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدِ وَ آلِ مُحَمَّد وَآجعَلْنی لَک مِنَ الشاکرینَ الْخاشِعین».

با توجه به موارد استعمال واژهٔ صلح و سلم می‌توان استفاده کرد که سلامت پیش از شروع درگیری است و صلح پس از درگیری و شعله‌ور شدن آتش جنگ است. و برای شروع درگیری می‌توان احتیاط کرد و با هدایت و دعوت، آنها را به راه کشاند، که علی در جنگ صفین آنقدر به مذاکره پرداخت و روشنگری کرد که وسوسه‌ها را به راه انداختند که علی در شک است و از جنگ گریزان است. و پس از شروع دیگر مهلت نداد و هر چه به صلح دعوت کردند و قرآن‌ها را به نیزه بستند زیر بار نرفت، چون آنقدر فرصت داده بود که دیگر نیازی به فرصت نبود. و می‌خواستند از این فرصت برای تجدید سازمان خود استفاده کنند و این فرصت دادن در واقع ناتمام گذاشتن کار و باطل کردن کارهای گذشته بود.

حجم عمل مهم نیست، مهم ریشه‌های عمل و توجه‌ها و عنایت‌هایی است که یک عمل را همراهی می‌کنند، تو بایک لقمه نانی که می‌دهی گاهی مزاحمی را رد می‌کنی و گاهی گرسنه‌ای را سیر می‌کنی وگاهی درس احسان و انفاق و اطعام می‌دهی. واین سنت را زنده می‌داری. آیا اینها با هم برابر است.

حتّی همین‌ها که به آزادی دعوت می‌کنند و به صلح و سلام می‌خوانند و به گفتهٔ آن شاعر، دلشان چراگاه آهوان و زمینهٔ کلیسا و کنیسه شده و به دین عشق و محبّت رسیده‌اند، حتّی همین‌ها نمی‌توانند دشمنان صلح و آزادی را تحمل کنند و با کسانی که از این عشق بریده‌اند، پیوند بخورند و صلح کلی را صدا بزنند. هدف‌ها فاصله‌ها راشکل می‌دهد و درگیری‌ها را پیش می‌آورد و پس از طرح دعوت، صفوف مشخص می‌شود و جنگ آغاز می‌گردد.

قدرت‌ها آموخته‌اند که چگونه با لذت و غفلت، انگیزه‌های جوان را سست کنند و با آزادی و امنیت، التهاب زده‌های خسته و مضطرب‌های سال‌ها و قرنها را و پیرها و بزرگترها را به بند بکشند و هر نوع عصیان و شورش را در نطفه خفه کنند. اینها این را آموخته‌اند ولی نیاموخته‌اند که آدم، آدم است و بزرگتر از تلاوت تکرار و عظیم‌تر از محدودهٔ خاک است، اینها نیاموخته‌اند که آدم، گاو نیست و جامعهٔ انسانی، دامپروری بزرگ نیست که با علوفه بیایی و با خروارها شیر برگردی، آدم، آدم است. بودن و برای چه بودن و چگونه بودن را، جلوتر از آب و نان و مسکن و رفاه باید تحلیل کند و در این تحلیل نمی‌تواند همیشه با تنوعها فریب بخورد و با لذت و نعمت به غفلت دچار شود.

من که می‌یابم در این مرحله باید از غذایم بگذرم و یا فلانی را تحمل کنم و یا به او محبت نمایم، ولی به خاطر بخل و یا حسادت و یا بدیهای او، چشم پوشی می‌نمایم، چگونه توقع دارم که به یقین برسم در حالی که از این هدایت‌ها و یاد آوریها، چشم پوشیده‌ام.