بریده‌هایی از کتاب اندیشه‌های پنهان

این است که در آیات و روایات، دنیا این همه مذمّت می‌شود؛ چون دنیا چیزی جز جماد و نبات وحیوان نیست، و اصلاً به تعبیر روایات، دنیا بد نیست بلکه کم است و حقیر است و قلیل است و اگر انسان یک لحظه‌اش را بدهد و تمامی زمین و منظومه‌های شمسی و کهکشان‌ها را به دست بیاورد، بر فرض پس از مرگ، این‌ها را هم همراه خود ببرد، باز خسارت دیده، زیان دیده؛ چون همهٔ این‌ها از انسان کمتر هستند و انسان در این لحظه، خودش را خرج این‌ها کرده است. چه رسد به این که ما یک لحظه که هیچ، یک عمرِ خود را می‌دهیم و کهکشان‌ها را که هیچ، یک نقطه در زمین را، مثلاً یک کاخ یا یک خانه در فلان نقطه را به دست می‌آوریم و تازه با مرگ، همین خانه و طلا و... را رها می‌کنیم و از آن جدا می‌شویم.

اصلاً کفر یعنی چشم پوشی، یعنی کسی به حقّ برسد و از آن چشم پوشی کند؛ بنابراین در مفهوم کفر، باور به حقّ وجود دارد. و ایمان در مقابل کفر است. ایمان یعنی عشق داشتن، گرایش داشتن، طلب داشتن، خواستن.

گام اول، اسلام است؛ اسلام یعنی: شناخت + تسلیم. گام دوم، ایمان است؛ ایمان یعنی: شناخت + تسلیم + عشق. گام سوم، تقوا است؛ تقوا یعنی: شناخت + تسلیم + عشق + عمل. گام چهارم، احسان است؛ احسان یعنی: تقوا + صبر؛ یعنی کار خوب را خوب و زیبا اجرا کردن. گام پنجم، اخبات است؛ اخبات یعنی: احسان + خضوع و دل‌شکستگی و احساس تقصیر داشتن. گام ششم، سبقت است؛ سبقت یعنی علاوه بر گامهای قبل هم سبقت در نیت در کار خیر داشته باشد و هم سبقت در عمل در کار خیر. (السّابِقُونَ السّابِقُون) گام هفتم، قرب است؛(السّابِقُونَ السّابِقُون أُولَئِک الْمُقَرَّبُونَ). گام هشتم، لقاء است؛ یعنی دیدار حق و شهود او. گام نهم، رضا است؛ یعنی رضایت بنده نسبت به خدا. (رَضُوا عَنْهُ) گام دهم، رضوان است؛ یعنی رضایت خداوند نسبت به بنده. (رَضِی اللَّهُ عَنْهُمْ) که این گام دهم بالاتر و بزرگترین گام است (وَ رِضْوانٌ مِنَ اللهِ أَکبَر).

آیا ما شبانه روز به دنبال حیات دنیایی نیستیم؟ ما نباید فریب مارک‌های دینی و معنوی و الهی را که به زندگی خود و اعمال خود می‌زنیم، بخوریم.

«لا تَجهَلْ نفسَک اِنّ الجاهلَ بنفسه جاهلٌ بکلِّ شیءٍ»؛ نسبت به خودت جاهل نباش، به درستی که کسی که نسبت به خودش جاهل باشد، نسبت به تمام اشیا و نسبت به هر چیز، جاهل است.

حضرت علی (ع) به کمیل می‌فرمایند: «یا کمیل مَا مِنْ حرکةٍ اِلّا وأنت محتاجٌ فیها الی معرفةٍ»؛ ای کمیل! هیچ حرکتی نیست مگر اینکه در آن حرکت، تو نیاز به معرفت و شناخت داری، به این دلیل است که حرکت انسان انتخابی است و انتخاب، سنجش و تعقل می‌خواهد و سنجش و تعقل، شناخت می‌خواهد. ۶. برای شناخت، نیاز به تفکر است؛ زیرا کار فکر این است که چند معلوم را کنار مجهولی قرار می‌دهد و آن مجهول را کشف می‌کند و به شناخت می‌رساند. بنابراین فکر، رزق عقل را فراهم می‌کند؛ زیرا رزق عقل، علم و شناخت است و کار فکر این است که ما را به شناخت و علم می‌رساند.

اکنون متوجه می‌شویم که چرا سؤال کنیم و چرا سؤال، برای بشر ضرورت حیاتی دارد و درمی‌یابیم که چرا انبیا کارشان را با سؤال آغاز می‌کنند. سؤال، ضرورت حیاتی دارد و انبیا سؤال می‌کنند تا فکر بشر به جریان بیفتد؛ فکر بشر به جریان بیفتد تا به شناخت برسد؛ به شناخت برسد تا بتواند بسنجد و تعقل کند؛ بسنجد و تعقل کند تا بهترین، درک شود؛ بهترین درک شود تا با غریزهٔ بهترطلبی، آن را انتخاب کند و حرکت انسانی خود را آغاز کند. حرکت اصیل انسانی باید از تمامی کانال‌های وجودی‌اش بگذرد.

همهٔ جمعیت کره زمین که از میلیاردها نفر تشکیل می‌شوند، در حال دویدن هستند! اگر از هر کدام سؤال کنیم: کجا می‌دوید؟ پاسخ خواهند داد: نمی‌دانیم!

فصل اول: انواع دین اگر دین را از آدم‌ها کسب کنیم، به نفرت و فرار می‌رسیم اما اگر با شناخت باشد، مسأله فرق می‌کند. استاد صفایی دین را به سه نوع تقسیم می‌نماید: ۱. دین ارثی-سنتی یا دین دستوری ۲. دین احساسی-عاطفی ۳. دین اصیل استاد صفایی در دست‌نوشته‌ای که امروز به عنوان «اندیشه من» به چاپ رسیده است، به عنوان «ویژگی‌های مذهب عاطفی و دستوری» می‌نویسند: «بزرگ‌ترین جنایت به مذهب این است که آن را از تفکر و تعقل جدا کنیم و غیر برهانی و عاطفی جلوه بدهیم، که هر کس برای دلش به آن روی می‌آورد؛ چون این مذهب عاطفی و آرام‌بخش همان است که افیون ملت‌ها می‌شود و دستاویز مادّی‌گری و عامل ضد مذهب.

عقیده از کلمهٔ عقد به معنای گِره گرفته شده است. و عقیده یعنی گره خوردن شناخت با احساس ما.