بریده‌هایی از کتاب صراط

لاتَجْعَلْ رقبَتَکَ جِسْراً لِلنَّاسِ. از گردن خودت برای دیگران پل نساز که آنها برسند و تو بمانی.

اینها خیال می‌کنند که باید در خودشان عشقی بسازند و یا حرکتی ایجاد کنند، غافل از اینکه این همه را دارند. تمامی وجودشان سوز و شور است. تمامی وجودشان حرکت است. مگر از صبح تا شام بی‌کار هستند؟ و مگر این همه رنج و کار، بدون عشق و نیرویی جوشنده، امکان دارد؟ ما عاشق آفریده شده‌ایم و نه تنها عشق، که حرکت را، که فعالیت را با خود داریم. ما عاشق آفریده شده‌ایم.

است. همان عمل‌زدگی جد و آبایی است. حرکت بکن، راه به تو می‌گوید یعنی چه؟ این چرندها یعنی چه؟ آیا این هم یک نوع برده پروری و آدم‌کشی نیست؟ از یک طرف می‌گویید باید از تقلید جدا شد و از یک طرف شعار می‌دهید؛ راه بیفت تا ره گویدت چون؟ باید به جای تفتن و تظاهر با شهادت و تقدیر همراه شد. باید دید و آمد. شهادت یعنی این حضور. و یک شب تقدیر از هزار ماه، از یک عمر بی‌حساب، بهتر است. و نکته اینکه شب قدر می‌گویند نه روز قدر. در متن تاریکی و بحران باید طرح بریزی و در طلوع فجر باید گام بردای. آیا این شهادت و تقدیر، درون گرایی است؟ و این بی‌حساب به راه افتادن، واقع گرایی است؟ پس به هزار بار بهتر ز هزار پخته خامی. لعنت بر این حماقت و بر این حرکت معکوس. خدا اهل کتاب را تهدید می‌کند که چهره‌هاشان را می‌پوشانیم و سیاه می‌کنیم و سپس معکوس می‌کنیم و به پشت بر می‌گردانیم. و یا همچون

ضَرَبَ الله مَثلاً کلمةً طیبةً. آنها که خود را نکاشته‌اند و ریشه‌ها را از خاک بیرون برده‌اند، قراری نخواهند داشت. اما آنها که هماهنگند، چون درخت به فلاح، به رویش می‌رسند و بال می‌گسترند و آسمان‌ها را در قلمرو خود می‌کشند و فرشته‌ها را میوه می‌دهند و بهره می‌رسانند: أَصلُها ثابِتٌ وَ فَرعُها فی السَّماءِ تُؤتی أُکلَها کلَّ حینٍ. اینها ثبات دارند و قرار گرفته‌اند که ریشه دارند و این خداست که به آنها ثبات می‌دهد

عظمت قرآن در همین است که از ساده‌ترین مسائل، از بی‌حرف‌ترین پدیده‌ها، برای تو حرف بیرون می‌آورد و پیغام می‌گذارد. در سوره‌ی ابراهیم که فکر ما را کمک می‌کند تا حضور او را در تمامی آیه‌ها ببینیم، ما با آیه‌هایی روبرو هستیم که او را در تمامی زندگی ما جای می‌دهد. از آنجا که ما سطحی می‌گذریم و خلوتی و عمقی نداریم، اینها برایمان عادی است، برایمان تازگی ندارد.

ما که در بن‌بست نشسته‌ایم و از التهاب و یأس سرشار شده‌ایم، باشد که با ام‌الکتاب دوباره متولد شویم و از نزدیک‌ترین راه‌ها و از صراط مستقیم به رشد و قرب و لقاء و رضوان، دست بیابیم. از عجزها به اعتصام برسیم و از یأس‌ها به انقطاع.

ماییم که غوغای درون‌مان را نمی‌توانیم برای یک لحظه هم تحمل کنیم و مجبوریم که سر و صدا راه بیندازیم و شادی و نشاط را روپوش شلوغی و غوغای درونمان کنیم و از خود فرار نماییم.

از پیش به من اعتراض می‌کردند که تو بچه‌ها را بی‌کار می‌کنی و نمی‌گذاری که به کارشان برسند. بچه‌هایی که با رنج بدست آمده‌اند، در یک برخورد منزوی و سر در لاکشان می‌کنی و بالاتر از اعتراض حتی تهدید هم می‌کردند. گفتم داستان درست این چنین است که تو داری عبور می‌کنی و می‌بینی که یک مشت آدم دارند با شتاب آجرها را بالا می‌اندازند و بارها را به دوش می‌کشند و چیزی می‌سازند. سلام می‌کنی، می‌پرسی چه می‌کنید؟ جواب می‌شنوی نمی‌دانیم. نقشه دارید؟ جواب: نه. چقدر مصالح می‌خواهید؟ جواب: نمی‌دانیم. آیا باید اینجا دیوار کشید؟ نمی‌دانیم. پس چه می‌کنید؟ جواب: تو راه بیفت. راه به تو می‌گوید چه بکن. تو شروع بکن تا بفهمی چگونه باید ادامه بدهی. و تو با خنده می‌گویی پس حرکت معکوس دارید؟ اول مصالح جمع کنید، سپس می‌سازید، سپس نقشه می‌کشید، سپس معلوم می‌کنید که چه می‌خواستید؟ اول عمل، بعد طرح، بعد هدف؟

ولی این درس قرآن است که عظمت‌ها تو را فریب ندهد و حقارت‌ها تو را نرماند، که یک گندم هنگامی که هماهنگ با نظام در جای خود می‌نشیند، سنبله می‌شود و هفتصد برابر دانه می‌آورد و یک انبار گندم هنگامی که در کناری ماند و بر سطح لغزید، فقط خوراک سوسک‌هاست و چیزی نمی‌گذرد که فضله‌هایش را هم نمی‌بینی. داستان آنها که از او چشم پوشیدند و وحی او را ندیده گرفتند و در سطح لغزیدند و با نظام و سنت و مرصاد هماهنگ نشدند، کارهاشان اگر به بزرگی تاریخ است، همچون خاکستری خواهد بود در باد، در روز طوفان. چه باقی می‌ماند؟ لا یقدِرونَ مِمّا کسَبوا علی شَیءٍ ذلِک هُوَالضَّلالُ البَعید.

آخر این پیداست، کسانی می‌توانند گرداننده باشند که در گردونه نباشند و کسانی می‌توانند از دنیا بهره بگیرند و بر دنیا حاکم باشند که از دنیا بزرگتر شده باشند و از دنیا بیرون آمده باشند وگرنه کف موج، حاکم دریا نیست که بازیچه‌ی نسیم‌هاست: