بریده‌هایی از کتاب زندان‌هایی که برای زندگی انتخاب می‌کنیم

آزادی فردی تنها در صورتی ممکن است که آدم‌ها ارتباط میان سرنوشت خود و سرنوشت جامعه را درک کنند.

این سخن گزاف نیست که آنگاه که کلمه خون بر زبان جاری می‌شود، نشانه آن است که عقل و منطق به‌زودی رخت برخواهد بست. تمامی این ماجرای خون البته به مناسک قربانی برمی‌گردد، به آن هزاران سالی که کاهنان ابتدا گلوی انسان‌ها، و بعد حیوان‌ها را می‌دریدند تا خون جاری شود و خدایی ستمگر را خشنود کند. این موضوع در همه ما ریشه بسیار عمیقی دارد، قربان کردنِ خون، قربانی‌ها، بلاگردان‌ها. وقتی کسی به خون متوسل می‌شود تا ما را به حمایت از خود و آرمانش برانگیزد، زمان آن است که مراقب باشیم، به آن هزاره‌های طولانی فکر کنیم که زندگی اجدادمان را خون و قربانی حفظ می‌کرد. ولی زندگی ما به خون نیاز ندارد؛ ما فقط زمانی واپس می‌رویم و از آن استفاده می‌کنیم که ناگزیر شویم.

مهم نیست چقدر باید خود را در ظاهر سازگار کنید ـــ چون در دنیایی که قرار است در آن زندگی کنید، سزای ناسازگاری غالبا مرگ است ـــ تا بتوانید وجود خود را در درون، و داوری خود، تفکر خود... را زنده نگه دارید.

همگی ما، به درجات مختلف، از سوی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم شست‌وشوی مغزی شده‌ایم. زمانی قادر به دیدن آن هستیم که به کشوری دیگر سفر می‌کنیم، و می‌توانیم با چشم‌های بیگانه نگاهی به کشور خود بیندازیم. در این مورد کار چندانی از دست ما برنمی‌آید غیر از آنکه به یاد داشته باشیم که این‌گونه است.

چیزی به عنوان برحق بودنِ من، برحق بودنِ جناحِ من وجود ندارد، چون طرز تفکر امروز من قطعا بعد از یک یا دو نسل قدری مضحک به نظر می‌رسد؛ شاید تحولِ جدید آن را کاملاً کهنه کرده باشد ـــ در بهترین حالت، بعد از فرونشستن همه هیجان‌ها، به بخش کوچکی از یک روند بزرگ، یک تحول، تبدیل شده است.

این قضیه که خود را برحق بدانیم و دیگران را بر باطل؛ آرمان خود را درست و آرمان دیگران را خطا؛ عقاید خود را صحیح و از آنِ دیگران را یاوه، اگر نه شرِّ مطلق... ببینید، ما در لحظه‌های هشیاری، در لحظه‌های انسانی، در مواقعی که فکر می‌کنیم، تأمل می‌کنیم، و اجازه می‌دهیم عقل و منطق بر ما حاکم باشد، همگی بر این گمانیم که این «حق با من است، تو اشتباه می‌کنی» به کلّی یاوه است. در سراسر تاریخ، توسعه از طریق تعامل و تأثیر متقابل ادامه یافته، و حتی تندترین جریان‌های افراطیِ فکری، و رفتاری، در بافت کلی زندگی انسان تنیده می‌شوند و به صورت یکی از مسیرهای آن درمی‌آیند. این روند را بارها و بارها در تاریخ می‌توان دید.

اطلاعاتی که درباره خودمان به عنوان افراد، گروه‌ها، توده‌ها، عوام‌الناس در اختیارمان گذاشته‌اند، به صورت آگاهانه و حساب‌شده مورد استفاده متخصصانی قرار می‌گیرد که اکنون کم‌وبیش همه حکومت‌های دنیا برای کنترل شهروندان خود به‌کار می‌گیرند. هر روز بیش از پیش می‌توانیم حکومت‌هایی را ببینیم که برای شست‌وشوی مغزی از نتایج پژوهشی استفاده می‌کنند، ولی فقط به شرطی که بخواهیم ببینیم، فقط به شرطی که مصمم باشیم گرفتارشان نشویم. در این میان، مسئله جالب توجه این است که آن افرادی که دوست دارند خود را لشکریان نیکی، آدم‌های خیرخواه، به شمار بیاورند، از چنین شیوه‌هایی بیزارند. منظورم این نیست که باید از این شیوه‌ها استفاده کنند، بلکه این است که غالبا حتی حاضر نیستند آنها را بررسی کنند، و در نتیجه راه را برای کنترل خودشان توسط آنها بازمی‌گذارند.