کتاب چگونه فیلم دوبله کنیم؟

آن گروهان در فیلم بلندتر و طولانی‌تر شد. در پایان نمایش از شخصیت آن سرباز پرسیدم و آن‌ها برایم شرح دادند که او از اهالی ایالت‌های آسیای مرکزی است و زبان روسی را با لهجهٔ غلیظ خارجی و غلط حرف می‌زند و همین لهجهٔ غلیظ و درست نبودن نحو زبان است که خنده‌انگیز می‌شود. معما حل شد. من تمام دیالوگ آن سرباز را به لهجهٔ خارجی و با نحو نادرست نوشتم. این کار در سینما هم نتیجه داد و تماشاگران فارسی هم، مانند همقطاران آن سرباز، از شیرینی سخنان او به خنده می‌افتادند. در این‌جا باید اشاره کنم که آقای ژورا سارکیسیان بی‌گمان زبان روسی را بسیار خوب می‌دانسته که موفق شده بوده در بخش بازرگانی سفارت شوروی سابق به‌سمت مترجم استخدام شود، اما از ظرایف ترجمهٔ فیلم آگاهی‌های لازم را نداشته است.

«دوبله» یعنی دوباره‌کاری؛ چون به جای آن‌که تصویر و صدا را همزمان ضبط کنند، یک‌بار تصویر را ضبط می‌کردند و یک‌بار هم صدا را. دوبله چنان گشایشی در کار فیلم به‌وجود آورد که آرتور نایت در کتاب تاریخ سینما نوشت: «دوبله کردن، نقطهٔ شروع تکامل هنر جدید فیلم ناطق بود.» کم‌کم این فکر پیش آمد که فیلم‌های گویا به یک زبان را به زبان‌های دیگر هم دوبله کنند؛ و این کار رواج گرفت. اندیشهٔ فارسی کردن صدای فیلم‌ها باید از اروپا آغاز شده باشد؛ ایرانیان ساکن اروپا که می‌دیدند مردم آن سامان فیلم‌های خارجی را به زبان خود برمی‌گردانند، به خود گفتند چرا ما نتوانیم فیلم‌های خارجی را به فارسی سخن‌گو کنیم؟ طولی نکشید که این فکر به عمل درآمد و جوانان خوش‌فکر ایرانی به فن‌شناسی آن پی بردند و یکی دو دههٔ بعد در آن فن به سرامدی رسیدند و دوبله‌هایی افتخارآفرین عرضه کردند.

یکی از مهم‌ترین کارهای مدیر دوبلاژ طراحی صدای فارسی فیلمی است که در دست دارد. یعنی این که تصمیم بگیرد به جای اشخاص فیلم چه کسانی به فارسی بگویند. این کار را همهٔ دوستان من با نام تقسیم رُل‌ها یا انتخاب گویندگان می‌شناسند ولی من اصطلاح «طراحی صدای فارسی» را برای این کار ترجیح می‌دهم؛ زیرا این کار در واقع نوعی طراحی صدا ست.

وجود ده‌ها دوبلهٔ ماندگار در کارنامهٔ علی کسمایی (جنگ و صلح، اشک‌ها و لبخندها، بانوی زیبای من، هملت ساختهٔ کوزینتسف، و...) در کارنامهٔ عطاءالله کاملی (لورنس عربستان، اینک آخرالزمان، و..) سعید شرافت (کازابلانکا، معجزه و...) نشانهٔ درستی کار ایشان است. به‌جز سه استاد یاد شده مدیران دوبلاژ دیگری نیز هستند که دوبله‌های ماندگاری از ایشان به‌جا مانده است. ژرژ پطرسی، خسرو خسروشاهی، احمد رسول‌زاده، محمدعلی زرندی، امیر زند، بهرام زند، امیر قطعه‌ای، محمود قنبری.

به گواهی فیلم آواز در باران دوبلهٔ فیلم (صداگذاری روی فیلم صامت) برای اولین‌بار در آمریکا، و در همان نخستین سال‌های ورود صدا به سینما، انجام گرفت. فیلم ناطق، که در آن آوای انسان‌ها و جانوران و صدای محیط و اشیائی مانند قطار و ماشین‌ها و همانندهاشان، به‌همراه موسیقی هیجان‌بخش متن، به‌گوش می‌آمد چندان مورد توجه سینما دوستان واقع شد که همهٔ بنگاه‌های فیلم‌سازی دست از ساختن فیلم صامت کشیدند و به صدا روی آوردند و صدا در عرصهٔ فیلمسازی «سلطان» شد.

وام من به این سروران بالاتر از آن است که با واژه‌هایی چند پرداخته شود، همهٔ سطرهای این کتاب بازتابانندهٔ ژرف‌ترین سپاس‌های همیشگی من به این گرامیان است

به گواهی فیلم آواز در باران دوبلهٔ فیلم (صداگذاری روی فیلم صامت) برای اولین‌بار در آمریکا، و در همان نخستین سال‌های ورود صدا به سینما، انجام گرفت. فیلم ناطق، که در آن آوای انسان‌ها و جانوران و صدای محیط و اشیائی مانند قطار و ماشین‌ها و همانندهاشان، به‌همراه موسیقی هیجان‌بخش متن، به‌گوش می‌آمد چندان مورد توجه سینما دوستان واقع شد که همهٔ بنگاه‌های فیلم‌سازی دست از ساختن فیلم صامت کشیدند و به صدا روی آوردند و صدا در عرصهٔ فیلمسازی «سلطان» شد.

رُک و پوست‌کنده بگویم اگر استعداد هنرپیشگی دارید، یا اگر به‌تازگی از رشتهٔ بازیگری فارغ‌التحصیل شده‌اید سراغ این کار بیایید. اگر شخصی خجالتی هستید که با دو سه کلمه حرف زدن جلوی دیگران، هفت رنگ رنگین‌کمان در چهره‌تان آشکار می‌شود، اگر هرگز روی صحنه نرفته‌اید، در تئاترهای دبستان و دبیرستان شرکت نکرده‌اید، اگر استعداد تعریف کردن لطیفه برای دیگران را ندارید، به این کار نیایید که موفقیتی نصیب‌تان نخواهد شد. افزون بر استعداد، دوبلوری پیش‌نیازهای دیگری هم دارد که در این نوشتار به آن‌ها پرداخته‌ام. در واقع در کتاب دوم این نوشتار پیش‌نیازهای دوبلور آرمانی را شرح داده‌ام. این دو کتاب را با تجربهٔ پنجاه‌ویک ساله در زمینه‌های بازیگری، گویندگی، مدیر دوبلاژی، ترجمه، و دیگر کارها نوشته‌ام

اما دوست من، در این کار پول چندانی نیست. با این کار هرگز پول‌دار نخواهید شد. اگر به قصد پول پارو کردن به این کار روی آورده‌اید، اشتباه کرده‌اید. این کار فقط به شما رضایت معنوی می‌دهد. در عوض شما باید شور و اشتیاق به پای‌اش بریزید؛ باید تا می‌توانید ذوق و استعداد خرج‌اش کنید تا پاسخ‌های مثبت از آن بگیرید.

دوبلوری کار جذابی است، بسیار تنوع دارد. در این کار هر روز فیلم جدیدی دوبله می‌شود، و جذابیت‌اش پایان‌ناپذیر است. شاید هیچ کاری جذابیت کار دوبلاژ را نداشته باشد