بریده‌هایی از کتاب پنج گنج (خمسه) نظامی

مشو چون خر بخورد و خواب خرسند اگر خود گربه باشد دل در و بند به عشق گربه گر خود چیرباشی از آن بهتر که با خود شیرباشی

کسی کز عشق خالی شد فسردست کرش صد جان بود بی‌عشق مردست

در حلقه عشق جان فروشم بی‌حلقه او مباد گوشم گویند ز عشق کن جدائی کاینست طریق آشنائی من قوت ز عشق می‌پذیرم گر میرد عشق من بمیرم پرورده عشق شد سرشتم جز عشق مباد سرنوشتم آن دل که بود ز عشق خالی سیلاب غمش براد حالی یارب به خدائی خدائیت وانگه به کمال پادشائیت کز عشق به غایتی رسانم کو ماند اگر چه من نمانم

قیاس عقل تا آنجاست بر کار که صانع را دلیل آید پدیدار مده اندیشه را زین پیشتر راه که یا کوه آیدت در پیش یا چاه

چون ماه به نیمه تمامیم

نبات روح را آب از جگر داد چراغ عقل را پیه از بصر داد

بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند بگفت انده خرند و جان فروشند بگفتا جان فروشی در ادب نیست بگفت از عشقبازان این عجب نیست بگفت از دل شدی عاشق بدینسان؟ بگفت از دل تو می‌گوئی من از جان

چون به فرمان ما شدی بر تخت هم به فرمان ما رها کن رخت نیست بازی ز شیر بردن تاج تا چه شب بازی آورد شب داج

هرکه شد تاجدار و تخت‌نشین تاج او آسمان و تخت زمین

تاج و تخت آلتست و شاهی نه آلتی خواه باش و خواهی نه

هست کلید در گنج حکیم فاتحه فکرت و ختم سخن نام خدایست بر او ختم کن پیش وجود همه آیندگان بیش بقای همه پایندگان سابقه سالار جهان قدم مرسله پیوند گلوی قلم پرده گشای فلک پرده‌دار پردگی پرده شناسان کار

زهر شمعی که جوئی روشنائی به وحدانیتش یابی گوائی

از آن آتش بر آمد دودت اکنون پشیمانی ندارد سودت اکنون

تن از بی‌طاقتی پرداخته زور دل از تنگی شده چون دیده مور

ولی تب کرده را حلوا چشیدن نیرزد سالها صفرا کشیدن

فدا کرده چنین فرهاد مسکین ز بهر جهان شیرین جان شیرین

نامم اگر دین دارم و گر بت پرستم

چو گل صدپاره کن خود را درین باغ که نتوان تندرست آمد بدین داغ تو زانجا آمدی کاین جا دویدی ازین جا در گذر کانجا رسیدی

همیشه چشم بر ره دل دو نیم است بلای چشم بر راهی عظیم است اگر چه هیچ غم بی‌دردسر نیست غمی از چشم بر راهی بتر نیست مبادا هیچکس را چشم بر راه کز او رخ زرد گردد عمر کوتاه

از آن سرد آمد این کاخ دلاویز که چون جا گرم کردی گویدت خیز چو هست این دیر خاکی سست بنیاد بباده‌اش داد باید زود بر باد ز فردا و زدی کس را نشان نیست که رفت آن از میان ویندر میان نیست یک امروز است ما را نقد ایام بر او هم اعتمادی نیست تا شام بیا تا یک دهن پر خنده داریم به می جان و جهان را زنده داریم به ترک خواب می‌باید شبی گفت که زیر خاک می‌باید بسی خفت