بریده‌هایی از کتاب پنج گنج (خمسه) نظامی

به نام آنکه هستی نام ازو یافت فلک جنبش زمین آرام ازو یافت خدائی کافرینش در سجودش گواهی مطلق آمد بر وجودش

و گرنه ما کدامین خاک باشیم که از دیوار تو رنگی تراشیم خلاصی ده که روی از خود بتابیم به خدمت کردنت توفیق یابیم ز ما خود خدمتی شایسته ناید که شادروان عزت را بشاید

همه عالم تنست و ایران دل نیست گوینده زین قیاس خجل چونکه ایران دل زمین باشد دل ز تن به بود یقین باشد زان ولایت که مهتران دارند بهترین جای بهتران دارند دل توئی وین مثل حکایت تست که دل مملکت ولایت تست

خداوندا در توفیق بگشای نظامی را ره تحقیق بنمای دلی ده کو یقینت را بشاید زبانی کافرینت را سراید

خداوندا در توفیق بگشای نظامی را ره تحقیق بنمای دلی ده کو یقینت را بشاید زبانی کافرینت را سراید مده ناخوب را بر خاطرم راه بدار از ناپسندم دست کوتاه

پدر مهربان از آن دوری گرچه رنجید داد دستوری تا چو شهدش ز خانه گردد دور در نیاید ز بام و در زنبور نیز چون در حصار باشد گنج پاسبان را ز دزد ناید رنج وان عروس حصاری از سر ناز کرد کار حصار خویش بساز چون بدان محکمی حصاری بست رفت و چون گنج در حصار نشست گنج او چون در استواری شد نام او بانوی حصاری شد

به گنج گران عمر خود بر مسنج که خاکست پر گنج و حمال گنج چو خواهی که یابی بسی روزگار سر از چشمه زندگانی بر آر

فلک جز عشق محرابی ندارد جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد غلام عشق شو کاندیشه این است همه صاحب دلان را پیشه این است جهان عشقست و دیگر زرق سازی همه بازیست الا عشقبازی

بی‌طمعیم از همه سازنده‌ای جز تو نداریم نوازنده‌ای از پی تست اینهمه امید و بیم هم تو ببخشای و ببخش ای کریم

فلک جز عشق محرابی ندارد جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد

نه هرک ایزدپرست ایزد پرستد چو خود را قبله سازد خود پرستد ز خود برگشتن است ایزد پرستی ندارد روز با شب هم نشستی خدا از عابدان آن را گزیند که در راه خدا خود را نبیند نظامی جام وصل آنگه کنی نوش که بر یادش کنی خود را فراموش

بگفتا هر شبش بینی چو مهتاب بگفت آری چو خواب آید کجا خواب

همه روز خورشید با تاج زر به پائین تخت تو بندد کمر سپارنده پادشاهی به تو سپرد از جهان هر چه خواهی به تو بدان داد ملکت که شاهی کنبی چو داور شوی داد خواهی کنی

تعالی الله یکی بی مثل و مانند که خوانندش خداوندان خداوند

خدا از عابدان آن را گزیند که در راه خدا خود را نبیند نظامی جام وصل آنگه کنی نوش که بر یادش کنی خود را فراموش

نظامی جام وصل آنگه کنی نوش که بر یادش کنی خود را فراموش

راز گویم به خلق خوار شوم با تو گویم بزرگوار شوم

بگفت او آن من شد زو مکن یاد بگفت این کی کند بیچاره فرهاد بگفت ار من کنم در وی نگاهی بگفت آفاق را سوزم به آهی چو عاجز گشت خسرو در جوابش نیامد بیش پرسیدن صوابش به یاران گفت کز خاکی و آبی ندیدم کس بدین حاضر جوابی

نظر کردی سوی قصر دلارام به زاری گفتی ای سرو گلندام جگر پالوده‌ای را دل برافروز ز کار افتاده را کاری در آموز مراد بی مرادی را روا کن امید ناامیدی را وفا کن تو خود دانم که از من یاد ناری که یاری بهتر از من یاد داری منم یاری که بر یادت شب و روز جهان سوزم به فریاد جهان‌سوز تو را تا دل به خسرو شاد باشد غریبی چون منت کی یاد باشد

من آبم نام آب زندگانی تو آتش نام آن آتش جوانی نخواهم آب و آتش در هم افتد کز ایشان فتنه‌ها در عالم افتد