بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

امام (ع) در ادامهٔ بیان خود می‌فرمایند: «ای ابامحمد، پیش از شما کسانی از اصحاب رسول خدا (ص) بودند که قرآن را در یک ماه یا کمتر قرائت می‌کردند. قرآن را سریع و تند نباید خواند، بلکه باید با ترتیل خوانده شود، هر گاه از آیه‌ای می‌گذری که در آن سخنی از دوزخ است، می‌ایستی، و از آتش دوزخ به خداپناه می بری.»

ما بدین در، نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم رهرو منزل عشقیم و ز سرحدّ عدم تا به اقلیم وجود این همه راه آمده‌ایم

در میان عبادات، روزه سالک را سریع‌تر از حجاب‌ها خارج می‌کند و حجاب تعلّقات گوناگون در عوالم گوناگون را برطرف می‌کند و در نتیجه باعث می‌شود که عبد مستقیماً با خداوند معامله کند و در پرتو روزه‌داری، باب مکاشفات و کشف اسرار سریع‌تر برای بندهٔ صائم باز می‌گردد؛

می‌ترسم لعن‌هایی که به ابلیس می‌کنیم، خود نیز در آن شریک باشیم.

ماه رمضان؛ ماه نزول همهٔ کتب آسمانی بنا بر روایات، تمام کتاب‌های آسمانی در ماه رمضان نازل شده‌اند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «یعنی صحف ابراهیم (ع) در شب اول ماه رمضان بر ایشان نازل شد، تورات شب ششم این ماه بر موسی (ع) و انجیل در شب سیزدهم آن بر عیسی (ع) نازل شد، زبور داود (ع) در شب ۱۸ نازل شد و بالاخره قرآن در شب ۲۳ بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شد؛ بنابراین با حلول ماه مبارک رمضان، گویی کتب الهی باز می‌گردند و بهار تلاوت آیات الهی آغاز می‌گردد.»

در ماه مبارک رمضان، این شیاطین در غل و زنجیر می‌شوند. پس ماه رمضان به خودی خود نیز دافع حجب و کدورت‌هاست.

در فرهنگ سلوک، ارزش هرکس به میزان ادبی است که در بارگاه الهی، ظاهراً و باطناً ابراز می‌دارد.

«اوّلین عمل بنده که در روز قیامت مورد محاسبه قرار می‌گیرد، نماز است؛ پس اگر مورد قبول واقع شود، سایر اعمال هم پذیرفته است.»

زیارت قبور صلحا و والدین از چند جهت سازنده است: اولاً، یاد مرگ و بی‌ارزشی دنیا را در انسان زنده می‌کند و تعلّقات را کم می‌سازد؛ ثانیاً، در کلمات اهل بیت (ع)، زیارت رفتگان از صلحای مؤمنین، نازل‌منزلهٔ زیارت قبور اولیای الهی (ع) شمرده شده و آثار نوری مانند زیارت آنان را به همراه دارد؛ ثالثاً، از جمله موارد استجابت دعا، هنگام زیارت قبور والدین و مؤمنین بعد از قرائت فاتحه و دعا برای آنان است؛ خصوصاً آنکه دعای والدین و خصوصاً مادر، به اجابت بسیار نزدیک است و این همه توفیقات در ماه رمضان چند برابر می‌شود.

در مورد اهتمام به نماز، در این ایام مبارک باید در درجهٔ اوّل حضور قلب را به بیشترین حدّ خود رساند و قبل از زیاد کردن مستحبّات نماز، به کیفیت آن پرداخت. برای انجام این مهم، فراهم کردن شرایط مناسب در هنگام نماز ضروری است. برای همین، علاوه بر آنکه باید همهٔ نمازها در اوّل وقت خوانده شود، حتّی‌الامکان نمازهای یومیه در مسجد و یا محلّی خلوت و با طمأنینه و رکوع و سجود مطلوب به‌جا آورده شود.

امام هشتم (ع) می‌فرمایند که توبه بدون پشیمانی از گذشته و تصمیم جدّی بر عدم تکرار گناه، به منزلهٔ مسخره کردن پروردگار است: «استغفار مانند برگی بر درخت است که تکان داده می‌شود و برگ‌های خشک آن فرو می‌ریزد، پس کسی که از گناهی استغفار می‌کند و باز مرتکب آن می‌شود، مانند کسی است که پروردگارش را مسخره می‌کند.»

رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»

رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»

در میان دستورات سلوکی، هیچ عملی برای سالک مقرِّب‌تر از نماز نیست. به همین دلیل است که در بیانات اولیای الهی (ع)، نماز هم میزان است و هم معراج مؤمن؛ یعنی از یک سو ملاک سنجش مقام و مرتبهٔ سالک در سرعت سیر و مرتبهٔ سلوک الی‌الله است و از سوی دیگر، مقرِّب عبد در درگاه الهی است و سالک را تا عالی‌ترین مراتب کمال سیر می‌دهد؛

امام علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «روزه گرفتن بدن، همانا خودداری از خوردن با اراده و اختیار است، در حالی که انسان از عقوبت الهی بیمناک و به ثواب و اجر الهی راغب باشد. روزهٔ نفس، باز داشتن حواس پنجگانه از سایر گناهان و خالی نمودن قلب از همهٔ اسباب بدی.»

«راوی از امام صادق (ع) پرسید: «ای فرزند رسول خدا (ص)، چه چیزی ما را از شیطان دور می‌کند؟ حضرت فرمودند: روزه صورت شیطان را سیاه می‌کند و صدقه کمرش را می‌شکند و حب خدا و به دوش کشیدن عمل صالح پشت شیطان را می‌بُرد و استغفار رگ گردنش را می‌زند.»

علوم الهی و حِکم ربّانی، آن‌چنان عزیز و جلیل است که هرگز با اکتساب، به هر قلبی وارد نمی‌شود؛ بلکه این متعلّم است که باید با طهارت و نزاهت به خدمت علم برود و خود را مستعدّ بهره‌مندی از افاضات آن بنماید.

انسان در زندگی دنیوی، مسافری است که سیر حرکت او از بی‌نهایت آغاز شده و برای مدّتی محدود به عالم دنیا می‌آید تا حقیقت انسانی و مقام حمل امانت الهی را اظهار نماید و دوباره به همان جایگاه اصلی خویش باز خواهد گشت.

د شب‌های قدر طولی است و نه عرضی؛ به این معنا که تقدیر امور از عوالم فوق تدریجاً نازل می‌شود و در هر شب مرتبه‌ای از تعین را پیدا می‌کند تا در شب بیست و سوم قطعیت یافته و به امضای امام عصر (عج) می‌رسد: «امام صادق (ع) فرمود: تقدیر در شب نوزدهم، و استقرار آن در شب بیست و یکم است و در شب بیست و سوم قطعیت می‌یابد و امضا می‌شود.»

استاد می‌فرمود که بدون محاسبةالنفس نباید استغفار کرد، زیرا تا انسان به جزئیات کوتاهی‌ها و نقطه‌های سیاه زندگی خود متوجه نباشد، امکان جبران آنچه گذشته و تصمیم بر عدم تکرار آن در آینده میسّر نخواهد بود. چنانکه امام هشتم (ع) می‌فرمایند که توبه بدون پشیمانی از گذشته و تصمیم جدّی بر عدم تکرار گناه، به منزلهٔ مسخره کردن پروردگار است: