بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

امام صادق (ع) که فرمود: «به راستی که خداوند در کلامش بر مخلوقات خود تجلی نموده است، اما آنها او را نمی‌بینند.»

«استغفار مانند برگی بر درخت است که تکان داده می‌شود و برگ‌های خشک آن فرو می‌ریزد، پس کسی که از گناهی استغفار می‌کند و باز مرتکب آن می‌شود، مانند کسی است که پروردگارش را مسخره می‌کند.»

رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»

بر روزه‌داری، شب‌خیزی، حفظ زبان و پوشیدن چشم، یاری ده و بهرهٔ ما را از آن، فقط گرسنگی و تشنگی قرار مده..

ابزار اصلی سلوک، کنترل شکم و زبان است.

امام باقر (ع) دربارهٔ نماز می‌فرمایند: «اوّلین عمل بنده که در روز قیامت مورد محاسبه قرار می‌گیرد، نماز است؛ پس اگر مورد قبول واقع شود، سایر اعمال هم پذیرفته است.» این بیان، نشان‌دهندهٔ جایگاه نماز در میان سایر عبادات است و اینکه روح سایر اعمال انسان در زندگی نماز است و همان طور که جسدِ بی‌روح، جیفه‌ای بی‌خاصیت است، زندگی و عبادت بی‌نماز، مردگی و تقرّبی بی‌حاصل است.

امام عسکری (ع) می‌فرمایند: «رسیدن به خداوند، سفری است که جز با مرکب قرار دادن بیداری شب و احیای آن درک نمی‌شود.»

«چه بسیار روزه‌دارانی که از روزهٔ ایشان جز گرسنگی و تشنگی نصیبشان نمی‌شود و چه بسیار شب زنده‌دارانی که از آن نصیبی جز بیدارخوابی ندارند.»

ای پسر عمران (ع)، دروغ می‌گوید کسی که گمان کند مرا دوست می‌دارد و در هنگامی که تاریکی شب همه جا را فرا می‌گیرد، از من اعراض می‌کند و می‌خوابد.

در کلمات اولیای الهی (ع)، از جمله اموری که گناه نیست ولی انس با آنها قلب را می‌میراند، حشر و نشر با اهل دنیا و مترفین است. رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»

شب‌نشینی‌ها و مهمانی‌های افطاری، گاهی زمینه‌ساز بسیاری از کدورت‌ها و معصیت‌هاست؛ پس مراقب باشیم که در این جمع‌ها با شنیدن و گفتن غیبت و تهمت و یا حرف‌های لغو، قلب خود را مکدّر نکنیم. در ارتباط با دیگران، حریم الهی را نگه داریم و حرمت این ماه را با شکستن حریم الهی نشکنیم، تا روزه‌های ما آثار قربی خود را داشته باشد. «چه بسیار روزه‌دارانی که از روزهٔ ایشان جز گرسنگی و تشنگی نصیبشان نمی‌شود و چه بسیار شب زنده‌دارانی که از آن نصیبی جز بیدارخوابی ندارند.»

قدر و منزلت این ماه به حدّی است که در بیانات حضرات ائمّه (ع) وارد شده که می‌فرمودند: نگویید رمضان، زیرا رمضان از اسماء الهی است و آن را با احترام یاد کنید و بگویید «شَهرُ رَمَضان».

ما بدین در، نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم لنگر حلم تو ای کشتی توفیق کجاست؟ که در این بحرِ کرَم غرقه گناه آمده‌ایم آبرو می‌رود ای ابر خطاپوش ببار که به دیوان عمل نامه‌سیاه آمده‌ایم

در خطبهٔ رسول خدا (ص) در آستانهٔ این ماه، اشارات متعددی بر این مطلب شده است: «ای مردم، همانا ماه خدا، با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی کرده است.» تا به آنجا که می‌فرماید: «خداوند در همهٔ شب‌های ماه رمضان، سه بار ندا می‌دهد: آیا درخواست‌کننده‌ای هست که درخواستش را بدهم؟ آیا توبه‌کننده‌ای هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ آیا استغفارکننده‌ای هست که او را بیامرزم؟»

معنای لغوی «رمضان» است. رمضان از مادّهٔ «رم‌ض» به معنای سوزانیدن یا گرم کردن بسیار شدید چیزی است. «رَمَضَ الأمر» یعنی حرارت چیزی به بالاترین حدّ خود رسید. «رَمَضَت الشَّمس» یعنی خورشید چنان بر ریگ‌ها تابید که آن را به شدّت داغ کرد. «رمضت الطائر» یعنی پرنده تشنه شد و جگرش از تشنگی سوخت. «رمضاء» یعنی سنگ بسیار داغ. معنای دیگر مادّهٔ «رم‌ض»، لاغر شدن و ریخته شدن اضافات و آلودگیها از چیزی است. بدین ترتیب، در وجه تسمیهٔ ماه مبارک رمضان گفته‌اند: «یعنی ماه رمضان، از آن رو بدین اسم نامیده شد که در آن گناهان سوزانده می‌شوند.»

«مغفرت» در لغت به سه معناست که اولین آن به معنی پوشاندن چیزی است، و دوم روی برگرداندن و نادیده گرفتن امری است و معنای سوم، محو کردن و پاک کردن کامل چیزی است. مغفرت به معنای اوّل، به معنای پوشش بر امری است؛ بر این مبنا، مغفرت الهی یعنی پوشش نهادن بر گناهان و زشتی‌های بندگان؛

«بدان که هرگاه روزه گرفتی، پس باید که گوش و چشم و مو و پوستت نیز روزه‌دار باشند و حضرت موارد دیگری از این قبیل را نیز برشمرد و فرمود: مبادا روز روزه‌داری‌ات مانند روزهای دیگر باشد.»

اگر از وسوسهٔ نفس و هوا دور شوی بی‌شکی ره ببری در حرم دیدارش ای که از کوچهٔ معشوقهٔ ما می‌گذری با خبر باش که سر می‌شکند دیوارش

عبدالله بن جندب را در حال خوشی دیدند که اشک می‌ریزد و دعا می‌کند، بعد از فراغ از دعا از او پرسیدند که از خداوند چه درخواست می‌کردی؟ پاسخ داد: به خدا قسم فقط برای برادران ایمانی خویش دعا می‌کردم که مولایم امام کاظم (ع) به من خبر داد: «کسی که برای برادر مؤمنش دعا نماید، از عرش الهی بر او ندا می‌شود که برای تو صد هزار برابر آنست.» سپس عبدالله اضافه می‌کند: ناپسند داشتم که صد هزار خواستهٔ برآورده شده را برای یک حاجت که برای خودم دعا می‌کنم و نمی‌دانم که مستجاب می‌شود یا نه، رها سازم.

از جمله اسراری که خداوند در مکالمات با حضرت موسی (ع) در کوه طور بیان فرمود، تأکید بر مناجات در نیمه‌های شب بود؛ چنانکه فرمود: «ای موسی (ع)، ای کاش ببینی نماز شب‌خوانان در تاریکی شب چگونه مرا عبادت می‌کنند، به‌طوری که گویی مرا می‌بینند و با من سخن می‌گویند؛ در حالی که من بلندمرتبه‌تر از آنم که مرا ببینند. پس ای پسر عمران (ع)، از خوف من در نیمه‌های شب اشک بریز و دل و تن خود را برایم خاشع کن، که اگر چنین کنی، مرا نزدیک و اجابت‌کننده می‌یابی. ای پسر عمران (ع)، دروغ می‌گوید کسی که گمان کند مرا دوست می‌دارد و در هنگامی که تاریکی شب همه جا را فرا می‌گیرد، از من اعراض می‌کند و می‌خوابد.»