بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) نیز دربارهٔ مراتب قرآن این چنین بیان می‌فرمایند: «همانا کتاب خدا بر چهار چیز (قابل تقسیم) است: بر عبارت، اشارت، لطایف و حقایق. عبارت، برای عوام است، اشارت برای خواص، لطایف برای اولیاء و حقایق برای انبیاء (ع).»

امام صادق (ع) در مورد ارزش ماه رمضان می‌فرمایند: «ماه رمضان شبیه هیچ‌یک از ماه‌های سال نیست؛ این ماه حق و حرمتی دارد. تا آنجا که می‌توانی در این ماه در نماز بکوش.»

رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»

صحف ابراهیم (ع) در شب اول ماه رمضان بر ایشان نازل شد، تورات شب ششم این ماه بر موسی (ع) و انجیل در شب سیزدهم آن بر عیسی (ع) نازل شد، زبور داود (ع) در شب ۱۸ نازل شد و بالاخره قرآن در شب ۲۳ بر پیغمبر اکرم (ص) نازل شد؛ بنابراین با حلول ماه مبارک رمضان، گویی کتب الهی باز می‌گردند و بهار تلاوت آیات الهی آغاز می‌گردد.

رسول خدا (ص) خطاب به معاذ بن جبل فرمودند: «ای معاذ! اگر زندگی سعادتمندان را می‌خواهی و مُردن شهیدان را و نجات در روز محشر را و امنیت در روز ترس را و روشنایی در روز تاریکی‌ها را و سایه در روز سوزان را و سیرابی در روز تشنگی را و سنگینی در روز سبکی (ترازوی اعمال) را و هدایت در روز گمراهی را، پس قرآن را نیک بیاموز؛ زیرا که آن یاد خداوند رحمان است و نگهدارنده از شیطان و مایهٔ سنگینی ترازوی اعمال.»

روزه در کنار سکوت قرار داده شده است. البته مراد روایت از سکوت این نیست که اصلاً سخن گفته نشود؛ بلکه منظور کنترل زبان است و اینکه از صحبت‌های زائد و بگو مگوهای بی‌حاصل پرهیز شود: «و آنان که از (هر گفتار و کردارِ) بیهوده و بی‌فایده روی‌گردانند»

. لذا کسانی که هنگام افطار، آب و غذا را با هم می‌خورند، احساس سنگینی می‌کنند؛ بدون آنکه تشنگی آنها فرو بنشیند و در نتیجه توفیق عبادت با حضور قلب از آنها گرفته می‌شود.

«که بدانم جز آنچه برایم مقرّر نموده‌ای، به من نخواهد رسید، و از معیشت و روزی، به مقداری که برایم مقدّر فرموده‌ای خشنود باشم. خدایا، من از تو جان پاکیزه‌ای را خواهانم که به ملاقات با تو ایمان آورده و به بخششت بسنده نموده و به سرنوشت حتمی‌ای که مقرّر نموده‌ای، خشنود گردد.»

روایت دیگری از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده است که می‌فرمایند: «هنگامی که شب اول ماه رمضان فرا می‌رسد، شیاطین و جنیان به زنجیر کشیده می‌شوند و درهای جهنم غفل می‌شود و هیچ‌کدام باز نمی‌گردد، و درهای آسمان گشوده می‌شود و هیچ‌یک از آنها غفل نمی‌گردد و منادی ندا می‌دهد: ای چپاولگران خیر، بشتابید و ای چپاولگران شر، شما نیز کوتاه بیایید.»

«هر کس پیش از بلوغ قرآن بخواند، در کودکی به او حکمت داده شده است.» و از سوی دیگر تکلیف والدین و معلّمین بزرگوار را سنگین می‌نماید؛ تا به آنجا که از جمله حقوق فرزند بر پدر و مادر، آموختن قرآن است. پس باید همهٔ مساعی در این جهت به کار گرفته شود و قرآن‌آموزی مانند نهضت سواد آموزی همگانی و هر جایی شود و محیط خانواده و مدرسه و جامعه‌های بزرگتر از برکات آن بهره‌مند شوند. «هنگامی که آموزگار به کودک بگوید: بگو «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» و کودک بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، خداوند، دوری از آتش را برای کودک و پدر و مادرش و آموزگار می‌نویسد.»

خلاصه آنکه، انسان در حیات دنیوی مسافری است

علوم الهی و حِکم ربّانی، آن‌چنان عزیز و جلیل است که هرگز با اکتساب، به هر قلبی وارد نمی‌شود؛ بلکه این متعلّم است که باید با طهارت و نزاهت به خدمت علم برود و خود را مستعدّ بهره‌مندی از افاضات آن بنماید.

ما بدین در، نه پی حشمت و جاه آمده‌ایم از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم رهرو منزل عشقیم و ز سرحدّ عدم تا به اقلیم وجود این همه راه آمده‌ایم

«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیلَةِ الْقَدْرِ» در روایت داریم که مراد از «لَیلَةِ» در این آیه، وجود مبارک صدیقهٔ طاهره (س) است. لذا استاد توصیه می‌فرمود که در شب‌های قدر و حتّی از شب نوزدهم تا بیست و چهارم، به مقام نوری حضرتش و نیز به وجود مبارک امام عصر (عج) توسّل پیدا کنیم. لذا به هر وسیله که می‌توانیم در این ایام عرض ارادت و توسّلی به محضر این دو بزرگوار داشته باشیم؛ مثلاً هدیه کردنِ ثواب عبادت‌ها یا خواندن زیارات ایشان، خصوصاً زیارت آل یاسین، نوعی توسّل به این بزرگواران محسوب می‌شود

اگر در ماه رجب، با همهٔ عظمتی که دارد، منادی الهی تنها در شب‌ها به شب‌زنده‌داران بشارت انس با پروردگار را می‌داد، در ماه مبارک رمضان، در همهٔ آنات شبانه‌روز، منادی الهی ندا در می‌دهد که ای خوشه‌چینان خیرات! بشتابید که همهٔ امکانات برای سیر الی الله فراهم است! و ای حریصان بر زشتی‌ها! حریم این ماه را حفظ کنید و گناهان را کم کنید!

(ای علی، همسایه را گرامی دار حتی اگر کافر باشد و میهمان را گرامی دار حتی اگر کافر باشد و پدر و مادر را اطاعت کن حتی اگر کافر باشندو نیازمند را رد نکن حتی اگر کافر باشد.

از بدِ حادثه اینجا به پناه آمده‌ایم لنگر حلم تو ای کشتی توفیق کجاست؟ که در این بحرِ کرَم غرقه گناه آمده‌ایم آبرو می‌رود ای ابر خطاپوش ببار که به دیوان عمل نامه‌سیاه آمده‌ایم

امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) دربارهٔ تلاوت قرآن می‌فرمایند: «بدانید که در قرآن خواندنی که با تدبّر همراه نباشد، خیری نیست؛ بدانید که در عبادتی که با فهم و اندیشه توأم نباشد، خیری نیست.»

«راوی از امام صادق (ع) پرسید: «ای فرزند رسول خدا (ص)، چه چیزی ما را از شیطان دور می‌کند؟ حضرت فرمودند: روزه صورت شیطان را سیاه می‌کند و صدقه کمرش را می‌شکند و حب خدا و به دوش کشیدن عمل صالح پشت شیطان را می‌بُرد و استغفار رگ گردنش را می‌زند.»

دعای افتتاح در شب‌ها و دعای امام سجاد (ع)، معروف به دعای ابوحمزهٔ ثمالی در سحرها. همچنین مرحوم استاد به نقل از مرحوم علّامهٔ طباطبایی، بر دعای مباهله تأکید فراوان می‌نمودند و می‌فرمودند که باید این دعا در همهٔ سحرهای ماه مبارک خوانده شود، و اگر در قنوت نماز وتر و قبل از سایر دعاها خوانده شود بهتر است؛ زیرا در آن خداوند را به اسمائی قسم می‌دهیم که دعا بعد از آن به استجابت بسیار نزدیک است