بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

قصص قرآنیه، مثل قصّهٔ آدم و موسی و ابراهیم و دیگر انبیاء (ع)، مکرّر ذکر شده، برای همین نکته است که این کتاب، کتاب قصّه و تاریخ نیست، بلکه کتاب سیر و سلوک الی‌اللَّه و کتاب توحید و معارف و مواعظ و حِکم است. و در این امور، مطلوبْ تکرار است تا در نفوس قاسیه تأثیری کند و قلوب از آن موعظت گیرد. و به عبارت دیگر، کسی که بخواهد تربیت و تعلیم و انذار و تبشیر کند، باید مقصد خود را با عبارات مختلفه و بیانات متشتّته -گاهی در ضمن قصّه و حکایت و گاهی در ضمن تاریخ و نقل و گاهی به صراحت لهجه و گاهی به کنایت و امثال و رموز- تزریق کند تا نفوس مختلفه و قلوب متشتّته، هریک بتوانند از آن استفادت کنند...

بهترین راه در سیر الی‌الله و وصول به مقصد، انس با قرآن است.

«مغفرت» در لغت به سه معناست که اولین آن به معنی پوشاندن چیزی است، و دوم روی برگرداندن و نادیده گرفتن امری است و معنای سوم، محو کردن و پاک کردن کامل چیزی است.

رسول خدا (ص) فرموده‌اند: «به راستی که بدبخت واقعی کسی است که این ماه ارجمند بر او بگذرد و گناهانش آمرزیده نشود. پس او در این هنگام و در حالی که نیکوکاران به جوائز پروردگار کریم نائل آمده‌اند، زیانکار و بازنده است.»

«حلال و حرام خداوند بین و آشکار است، و در میان آن‌دو، امور شبهه‌ناکی است که بسیاری از مردم بدان آگاه نیستند. پس هر کس از امور شبهه‌ناک پرهیز کند، دین و آبروی خود را حفظ کرده است و هر کس از مشتبهات اجتناب نکند، به حرام می‌افتد؛ مانند چوپانی که در اطراف قرقگاه پادشاه، گوسفندان خود را بچراند و ناخواسته گله‌اش به حریم سلطان وارد شود و آسیب بیند؛ پس بدانید که قرقگاه الهی محرّمات او است.»

«حضرت موسی (ع) به خداوند عرض کرد: خداوندا، مقام قرب تو را می‌خواهم. فرمود: قرب من برای کسی است که در شب قدر بیدار باشد. عرض کرد: خداوندا، رحمتت را می‌خواهم. فرمود: رحمت من برای کسانی است که در شب قدر به نیازمندان رحمت کنند. عرض کرد: جواز عبور از صراط را می‌خواهم. فرمود: این برای کسی است که صدقه‌ای در شب قدر بپردازد. عرض کرد: خداوندا، از درختان و میوه‌های بهشتی می‌خواهم. فرمود: این برای کسی است که تسبیحات شب قدر را ذکر کند. عرض کرد: خداوندا، نجات را می‌خواهم. فرمود: نجات از آتش؟ عرض کرد: آری. فرمود: این برای کسی است که در شب قدر استغفار کند. عرض کرد: خداوندا، رضای تو را می‌خواهم. فرمود: رضای من برای کسی است که دو رکعت در شب قدر به‌جا آورد.»

در برخی بیانات اهل بیت (ع)، از روزه به «جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» (سپری در برابر آتش) تعبیر شده است. مراد از «نار» به تصریح آیات الهی، علایق و آلودگی‌های انسان در دنیاست. دنیا اگرچه مخلوقِ پروردگار است و مخلوق هرگز ماهیةً مبغوض پروردگار نیست، اما وقتی دنیا در اثر عُلقه و محبّتی که انسان به آن پیدا می‌کند، حجاب انسان با خداوند می‌شود، مبغوض پروردگار می‌گردد و در قیامت به صورت آتش جهنم درمی‌آید.

امام علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «روزه گرفتن بدن، همانا خودداری از خوردن با اراده و اختیار است، در حالی که انسان از عقوبت الهی بیمناک و به ثواب و اجر الهی راغب باشد. روزهٔ نفس، باز داشتن حواس پنجگانه از سایر گناهان و خالی نمودن قلب از همهٔ اسباب بدی.»

. در مجموع باید گفت که «صیام» به معنای کنترل و مراقبت و مواظبت از امری است و در یک معنای عام، روزه عبارت از مطلق «کفّ نفس» است و روزه‌دار باید دائماً در حال کنترل خود و جوارح ظاهری و باطنی‌اش باشد.

«خداوند در همهٔ شب‌های ماه رمضان، سه بار ندا می‌دهد: آیا درخواست‌کننده‌ای هست که درخواستش را بدهم؟ آیا توبه‌کننده‌ای هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ آیا استغفارکننده‌ای هست که او را بیامرزم؟»

میهمانی خداوند یعنی پذیرایی به علوم الهی و معارف توحیدی و مشاهدات ملکوتی که در سایر ماه‌ها، یا امکان وصول به آنها متعذّر و یا حدّاقل متعسّر بود. اگر در ماههای دیگر لازم بود که عاشقان با مجاهده و تلاش فراوان، خود را مستعدّ عنایات خاصّ‌الخاص بنمایند تا شاید عنایتی به آنان بشود، به برکت ماه رمضان، درهای آسمان و فیوضات خاصّ الهی بر همه باز می‌شود و زمینهٔ سلوک ربّانی آن‌چنان فراهم است که با تلاشی کم، بهره‌های فراوان نصیب سالکین می‌گردد. «یعنی هیچ دری از درهای آسمان در این ماه بسته نیست و راه برای همهٔ روندگان، به اندازهٔ استعداد و ظرفیتی که دارند، باز است.»

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «خداوند نور چشم مرا در نماز و روزه قرار داد.» ایشان همچنین در وصیت به اسامة بن زید فرمودند: «ای اسامه، بر تو باد روزه گرفتن که سپری در برابر آتش جهنم است و اگر توانستی کاری کنی که هنگام مردن، شکمت خالی باشد، چنین کن.»

امام باقر (ع) دربارهٔ نماز می‌فرمایند: «اوّلین عمل بنده که در روز قیامت مورد محاسبه قرار می‌گیرد، نماز است؛ پس اگر مورد قبول واقع شود، سایر اعمال هم پذیرفته است.»

قبله و محراب من، ابروی دلدار است و بس این دل شوریده را، با این چه و با آن چه کار؟ چون که اندر هر دو عالم یار می‌باید مرا با بهشت و دوزخ و با حور و با غلمان چه کار؟

ماه مبارک رمضان، ماه حضور در محضر حق است و اصلی‌ترین مراقبه در این ماه حفظ «ادب حضور» است. از روایات فراوان باب برمی‌آید که شرط اصلی ادب حضور در این ماه، کنترل همهٔ جوارح از گناه است که روزهٔ شکم ابتدایی‌ترین جزء از این ادب محسوب می‌شود

امام صادق (ع) فرمودند: «کسی که برای برآوردن حاجتی از برادر مؤمنش به راه افتد تا آن را به نتیجه برساند، خداوند به واسطهٔ این عمل، ثواب یک حج و یک عمرهٔ مقبول و روزهٔ دو ماه از ماه‌های حرام و نیز اعتکاف در این ایام در مسجدالحرام را برای او می‌نویسد؛ و نیز اگر در قضای حاجت او حرکت کند و به نتیجه نرسد، خداوند ثواب یک حجّ مقبول را در نامهٔ عمل او می‌نویسد؛ پس در انجام خیرات بکوشید.»

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: خداوند در ثلث پایانی شب تا طلوع فجر، ملکی را امر می‌نماید که ندا دهد: «آیا درخواست کننده‌ای هست که حاجتش را بدهم؟ آیا استغفار کننده‌ای هست که او را بیامرزم؟ آیا امیدواری هست که او را به امیدش برسانم؟ و آیا آرزومندی هست که او را به آرزویش برسانم؟

«بدان ای عزیز که عظمت هر کلام و کتابی، یا به عظمت متکلّم و کاتب آن است، و یا به عظمت مطالب و مقاصد آن است، و یا به عظمت نتایج و ثمرات آن است، و یا به عظمت رسول و واسطهٔ آن است، و یا به عظمت مُرسَلٌ‌إلیه و حامل آن است، و یا به عظمت حافظ و نگاهبان آن است، و یا به عظمت شارح و مبین آن است، و یا به عظمت وقت ارسال و کیفیت آن است. و بعض از این امور ذاتاً و جوهراً در عظمت دخیل است، و بعضی عَرَضاً و بالواسطه، و بعضی کاشف از عظمت است. و جمیع این امور که ذکر شد، در این صحیفهٔ نورانیه به وجه اعلی و اوفی موجود، بلکه از مختصّات آن است، که کتاب دیگری را در آن یا اصلاً شرکت نیست و یا به جمیع مراتب نیست.

«اقرب طرق الی‌الله، تدبّر و انس با قرآن است و چون این راه بسیار باارزش است، رهزنان شیطانی نیز فراوان دارد. لذا در طول چهل سال هدایت و تدریس شاگردان فراوان، هرچند بیش از صد هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستثیم از طریق من هدایت شدند، ولی کمتر کسی را یافتم که محور اصلی کار خود را انس با قرآن و تدبّر در آیات الهی قرار داده باشد؛ در حالی که سایر علوم، رهروان فراوانی دارد. در زمان‌های بعد اتفاق افتاد که رسول خدا (ص) را در مکاشفه‌ای دیگر ملاقات کردم و از حضرتش پیرامون اقرب طرق الی‌الله در سلوک توحیدی پرسیدم. ایشان فرمود: آن همان راهی است که خود یافته‌ای.»

رسول خدا (ص) چهار امر را موجب مردن قلب بیان می‌دارند: اولین آنها گناه مکرّر است، دومی شوخی و مزاح با زن نامحرم، و دربارهٔ دوتای دیگر می‌فرمایند: «بگومگو و مجادله با شخص نادان که پیوسته تو چیزی بگویی و او چیزی بگوید و به سرانجام نیکی نرسد و هم‌نشینی با مردگان. پس سوال شد که یا رسول الله (ص)، مردگان کیانند؟ فرمود: هر ثروتمند خوشگذران.»