بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

بدون محاسبةالنفس نباید استغفار کرد، زیرا تا انسان به جزئیات کوتاهی‌ها و نقطه‌های سیاه زندگی خود متوجه نباشد، امکان جبران آنچه گذشته و تصمیم بر عدم تکرار آن در آینده میسّر نخواهد بود. چنانکه امام هشتم (ع) می‌فرمایند که توبه بدون پشیمانی از گذشته و تصمیم جدّی بر عدم تکرار گناه، به منزلهٔ مسخره کردن پروردگار است

در برخی بیانات اهل بیت (ع)، از روزه به «جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» (سپری در برابر آتش) تعبیر شده است. مراد از «نار» به تصریح آیات الهی، علایق و آلودگی‌های انسان در دنیاست. دنیا اگرچه مخلوقِ پروردگار است و مخلوق هرگز ماهیةً مبغوض پروردگار نیست، اما وقتی دنیا در اثر عُلقه و محبّتی که انسان به آن پیدا می‌کند، حجاب انسان با خداوند می‌شود، مبغوض پروردگار می‌گردد و در قیامت به صورت آتش جهنم درمی‌آید.

«و بر روزه‌داری، شب‌خیزی، حفظ زبان و پوشیدن چشم، یاری ده و بهرهٔ ما را از آن، فقط گرسنگی و تشنگی قرار مده..»

روزهٔ روزه‌دارانی که عبادت خود را در مقام اخلاص تام انجام می‌دهند، در چنان مرتبه‌ای از ارزش است که خداوند مستقیماً شاکر بندهٔ خود در هدیه‌ای که برای مولای خود انجام داده است، می‌شود.

کسی که به دلیل عذر شرعی نمی‌تواند روزه بگیرد، باز هم مشمول مغفرت این شب‌ها قرار می‌گیرد. لذا کسانی که نمی‌توانند روزه بگیرند، سعی کنند حرمت این ماه را حفظ کنند. ماه رمضان اقتضا می‌کند که انسان حریم شکم خود را بیش از ماه‌های دیگر حفظ کند تا زمینهٔ ضیافت الهی را -ولو روزه‌دار نیست- در خود به وجود بیاورد، بر سخن گفتن و نگاه کردن و شنیدن و اعمال سایر جوارح خود کنترل داشته باشد و از برکات سحرهای این ماه با بیداری و دعا و نماز و مناجات بهره ببرد.

(ای احمد (ص)، آیا می دانی که بنده چه زمان به من نزدیک می شود؟ پیامبر عرض کرد: نه پروردگارم. خداوند فرمود: هنگامی که گرسنه است یا در سجده

«امام صادق (ع) فرمود: تقدیر در شب نوزدهم، و استقرار آن در شب بیست و یکم است و در شب بیست و سوم قطعیت می‌یابد و امضا می‌شود.»

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «روزهٔ قلب از فکر کردن در گناهان، برتر از روزهٔ شکم از خوردنی‌ها است.

خداوند در حدیث معراج به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «یعنی در میان عبادات، چیزی نزد من محبوب‌تر از روزه و سکوت نیست؛ پس کسی که روزه بگیرد ولی زبانش را حفظ نکند، مثل کسی است که به نماز ایستاده ولی قرائت نمی‌کند، من به او اجر قیام را می‌دهم ولی اجر عبادت‌کنندگان را نمی‌دهم.»

«روزه سپر است؛ تا وقتی که پاره نشده باشد.»

وقتی از مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی دربارهٔ اسّ مطالب سلوکی و روش تربیتی ایشان سؤال شد، فرموده بودند که ما چیزی جز اهتمام به نماز نداریم. مراد از این سخن نه آن است که سالک نباید عمل دیگری انجام دهد، بلکه جلوهٔ همهٔ اعمال قربی باید در خضوع و خشوع نماز ظاهر شود.

آن همه ناز و تنعم که خزان می‌فرمود عاقبت در قدم باد بهار آخر شد

دنیا اگرچه مخلوقِ پروردگار است و مخلوق هرگز ماهیةً مبغوض پروردگار نیست، اما وقتی دنیا در اثر عُلقه و محبّتی که انسان به آن پیدا می‌کند، حجاب انسان با خداوند می‌شود، مبغوض پروردگار می‌گردد و در قیامت به صورت آتش جهنم درمی‌آید.

انسان در زندگی دنیوی، مسافری است که سیر حرکت او از بی‌نهایت آغاز شده و برای مدّتی محدود به عالم دنیا می‌آید تا حقیقت انسانی و مقام حمل امانت الهی را اظهار نماید و دوباره به همان جایگاه اصلی خویش باز خواهد گشت.

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: خداوند در ثلث پایانی شب تا طلوع فجر، ملکی را امر می‌نماید که ندا دهد: «آیا درخواست کننده‌ای هست که حاجتش را بدهم؟ آیا استغفار کننده‌ای هست که او را بیامرزم؟ آیا امیدواری هست که او را به امیدش برسانم؟ و آیا آرزومندی هست که او را به آرزویش برسانم؟»

به کسانی که در شب‌های ماه رمضان نمی‌خوابند توصیه می‌شود که نماز شب را به کیفیتی که رسول خدا (ص) انجام می‌دادند به‌جا آورند؛ یعنی چهار رکعت از نماز شب را بعد از نیمه‌شب بخوانند و در اوّل ثلث پایانی شب، چهار رکعت بعدی را به‌جا آورند و سپس سجده‌ای نسبتاً طولانی به مدّت تقریباً نیم ساعت داشته باشند، که اقرب حالات عبد در ارتباط با پروردگار، حال سجده است، و در آن حال برای خود و دیگران دعا کند و اذکار مناسبی را که وارد شده بخوانند، سپس برای نمازهای شفع و وتر برخیزند، و بعد از نماز شب، سحری میل کنند.

در فرهنگ سلوک، ارزش هرکس به میزان ادبی است که در بارگاه الهی، ظاهراً و باطناً ابراز می‌دارد.

انسان در زندگی دنیوی، مسافری است که سیر حرکت او از بی‌نهایت آغاز شده و برای مدّتی محدود به عالم دنیا می‌آید تا حقیقت انسانی و مقام حمل امانت الهی را اظهار نماید و دوباره به همان جایگاه اصلی خویش باز خواهد گشت.

قدر و منزلت این ماه به حدّی است که در بیانات حضرات ائمّه (ع) وارد شده که می‌فرمودند: نگویید رمضان، زیرا رمضان از اسماء الهی است و آن را با احترام یاد کنید و بگویید «شَهرُ رَمَضان».

روح لطیف، با نَفَس مسموم زود آلوده می‌شود؛ لذا حتّی یک گفت و گوی کوتاه با اهل گناه، برای انسان کدورت می‌آورد.