بریده‌هایی از کتاب اسرار‌ ماه شعبان؛ ادب حضور (دفتر دوم)

«و کسی که تقوای الهی پیشه کند و خدا ترس باشد، خداوند برایش راه نجاتی از گرفتاری‌ها قرار می‌دهد؛ و از مسیری که خود او هم احتمالش را ندهد، رزقش را می‌دهد.»

مزد اگر می‌طلبی طاعت استاد ببر «و کسی که تقوای الهی پیشه کند و خدا ترس باشد، خداوند برایش راه نجاتی از گرفتاری‌ها قرار می‌دهد؛ و از مسیری که خود او هم احتمالش را ندهد، رزقش را می‌دهد.»

یک احتمال در معنای «دأب» در این صلوات، تلاش و جِدّ و جهد فراوان بر امری است. بنابراین، معنای عبارت «یدْأَبُ فِی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ...» آن است که رسول اکرم (ص) در ماه شعبان، با جدّیت در نماز و روزهٔ این ماه تلاش می‌نمود. احتمال دیگر در معنای «دأب»، ملازمت و دوام سیر و عادت مستمر است. در این صورت، دعا معنای لطیف‌تری پیدا می‌کند؛ به این ترتیب که سیرهٔ رسول خدا (ص) در ماه رجب، با تلاش و جدیت بیشتر در ماه شعبان ادامه می‌یافت و این، عادت مستمر و دائمی حضرتش بود. پس اگر سلوک قربی سالکین امت اسلام، که رسول خدا (ص) را اسوهٔ خود قرار داده‌اند، از ماه رجب آغاز می‌شود، باید در ماه شعبان با جدیت بیشتر ادامه یابد؛ تا به اقیانوس ماه مبارک رمضان متصل گردد.

رابعاً، اگر هیچ دلیلی بر اهتمام به مراقبات ماه شعبان، جز بیان رمزگونهٔ رسول اکرم (ص) نبود که فرمود: «شعبان تعلق به من دارد و خداوند رحمت کند هر آن کس را که در این ماه به من کمک کند» همین اشاره برای سالکان امتش کافی بود. زیرا هرگز اشرف خلایق در سیر الی‌الله نیازی به کمک عاصیان از امت خود ندارند، پس کمک به رسول خدا (ص)، در حقیقت تأسی به سنت ایشان در ارتقاء مراتب سلوکی است؛ که هر قدر امت جدّیت بیشتری در تولّی و تأسّی به رسول اکرم (ص) بنماید، در سیر ارتقایی خود موفق‌تر است. بنابراین، کمک به انبیاء الهی (ع) در فرهنگ قرآن، در حقیقت کمک به خود و استقرار بیشتر بر صراط مستقیم است. «بگو: هر اجر و پاداشی از شما خواسته‌ام برای خود شماست؛ اجر من تنها بر خداوند است، و او بر همه چیز گواه است.»

ثانیاً، رسول اکرم (ص) صریحاً ماه شعبان را افضل ماه‌ها بعد از ماه رمضان نامیدند و دائماً بر این نکته بعد از ماه رجب تاکید می‌فرمودند: «شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداوند است؛ پس کسی که یک روز در ماه من روزه بگیرد، من در روز قیامت شفیع او خواهم بود.» ثالثاً، سیرهٔ رسول اکرم (ص) آن بود که بعد از ماه رمضان، بیشترین عبادت و نماز و روزه را در ماه شعبان داشتند.

مراقبات ماه شعبان، باید به‌مراتب قوی‌تر و دقیق‌تر از ماه رجب صورت گیرد. این مطلب از نصوص فراوانی که پیرامون فضائل ماه شعبان وارد شده به دست می‌آید؛ زیرا: اوّلاً، ماه شعبان تعلق به رسول خدا (ص) دارد و اگر اشرف خلایق در نزد پروردگار، حضرتش (ص) می‌باشد، تبعاً هر آنچه منسوب به آن حضرت است، شرافتی در خور آن حضرت می‌یابد؛ چنان‌که روایت شده آن هنگام که رسول خدا (ص) فرمود: «همانا که شعبان ماه من است؛ پس خداوند رحمت کند کسی را که مرا بر این ماه یاری رساند.»

سادساً: هنر در سلوک، نه بالا بردن کمّیت عمل و تحمیل عبادات شاق و اذکار سنگین بر نفس است؛ بلکه در درجهٔ اوّل، باید در اصلاح نیت و بالا بردن کیفیت عمل کوشید؛ تا با عباداتی مساوی با دیگران، سرعت سیر بیشتری داشت و در میدان مسابقهٔ سلوک الی‌الله، با اخلاص بیشتر و مقام عقل، گوی سبقت را از دیگران ربود؛ چنان‌که رسول خدا (ص) در نصایح خود به امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «ای علی (ع)، هرگاه دیدی که مردم به زیادی عمل می‌پردازند، تو به خالص کردن عمل بپرداز.» و هم ایشان فرمودند: «ای علی (ع)، هر گاه بندگان با نیکی کردن، به آفریدگار خویش نزدیک شوند، تو با خردورزی به او نزدیک شو تا از آنان پیشی‌گیری.»

«معبودا، مرا هم‌شمارِ کسانی ساز که آنان را خواندی و پاسخت دادند و به آنان نگریستی و در برابر شکوه تو مدهوش گشتند و با آنان به خفا راز گفته‌ای و آنان در آشکارا برایت عمل کرده‌اند.»

از رسول خدا (ص) نیز روایت شده: «آنجا که خویشاوند نیازمندی وجود داشته باشد، جای صدقه دادن به دیگری نیست.»

غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است بر رخ او نظر از آینهٔ پاک انداز

سرّ نام‌گذاری ماه شعبان «شعبان» از ریشهٔ «ش‌ع‌ب» به معنای گروه و تودهٔ عظیمی است که از یک حقیقت سرچشمه گرفته‌اند؛ مانند قبائل بزرگی که به جدّ واحد منتهی می‌گردند. شعبان به معنای دو گروه عظیم است که از حقیقت واحد منشعب شده‌اند. چه‌بسا دلیل نام‌گذاری این ماه به شعبان، به دلیل لحوق دو گروهی است که با توسل به رسول اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع)، بر ماه مبارک رمضان وارد می‌شوند. رسول خدا (ص) دربارهٔ سرّ نام‌گذاری این ماه به شعبان فرمودند: «این ماه را شعبان نامند؛ زیرا روزی‌های مؤمنان در آن تقسیم می‌گردد.»

اگر سالک در ماه رجب، از طریق ولایت علوی (ع) به قرق‌گاه خداوند وارد می‌شود، در ماه شعبان، تحت ولایت نبوی (ص) در قرق‌گاه الهی قرار می‌گیرد.

قَالَ رَسُولُ اللهِ (ص): «شَهْرٌ شَرِیفٌ وَ هُوَ شَهْرِی، وَ حَمَلَةُ الْعَرْشِ تُعَظِّمُهُ وَ تَعْرِفُ حَقَّهُ... وَ الْجَبّارُ جَلَّ جَلالُهُ یباهِی بِهِ لِعِبادِهِ، وَ ینْظُرُ إِلی صُوّامِهِ وَ قُوّامِهِ، فَیباهِی بِهِمْ حَمَلَةَ الْعَرْشِ.» «(ماه شعبان) ماهی شریف است که تعلق به من دارد و حاملان عرش الهی آن را بزرگ می‌دارند و حقش را می‌شناسند... و خداوند جبّار -جل جلاله- به این ماه به بندگانش مباهات می‌کند و به روزه‌داران و به‌پا دارندگان آن می‌نگرد؛ پس به وجود ایشان به حاملان عرش مباهات می‌کند.» (الأمالی (للصدوق)، ص ۲۳

«ای علی (ع)، هرگاه دیدی که مردم به زیادی عمل می‌پردازند، تو به خالص کردن عمل بپرداز.»

رسول خدا (ص) در نصایح خود به امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «ای علی (ع)، هرگاه دیدی که مردم به زیادی عمل می‌پردازند، تو به خالص کردن عمل بپرداز.»

من یادم نیست که در یک دعای دیگری دیده باشم که همهٔ ائمّه این را می‌خواندند. این مناجات شعبانیه برای این است که شما را، همه را مهیا کند برای «ضیافة اللَّه»...

و کسی که تقوای الهی پیشه کند و خدا ترس باشد، خداوند برایش راه نجاتی از گرفتاری‌ها قرار می‌دهد؛ و از مسیری که خود او هم احتمالش را ندهد، رزقش را می‌دهد

با توجه به آنکه برای خداوندی که احاطه بر همهٔ مخلوقات دارد، نسیان معنا ندارد، می‌توان گفت این فرمایش الهی که «فَاذْکرُونی أَذْکرْکمْ» (پس به یاد من باشید، تا به یاد شما باشم) و نیز این هشدار که «نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیهُمْ»، اشاره به آن دارد که مرتبهٔ ایمان هر کس، به مرتبهٔ «ذکر» او ارتباط دارد و هر مقدار که جایگاه توحید و توجّه به خداوند و ولایت الهی در او عمیق‌تر و لطیف‌تر باشد، از عنایات و رحمت‌های خاصِّ رحیمیهٔ الهی بهرهٔ بیشتری می‌برد و خداوند، تدبیر و ولایت او را عمیق‌تر و گسترده‌تر بر عهده می‌گیرد؛ متقابلاً، به تناسبی که گرفتار غفلت و نسیان از ذکر الهی شود و نگاهی سطحی‌تر به توحید و ولایت الهی داشته باشد، از رحمت‌های خاص پروردگار در سلوک بهرهٔ کمتری می‌برد. از همین رو، در آیهٔ بعد می‌فرماید: «خداوند بر شما ذاکران مؤمن درود می‌فرستد و در پی او، ملائکهٔ الهی نیز درود می‌فرستند و نتیجهٔ صلوات خداوند و ملائک، خروج انسان از مراتب ظلمت، غفلت از توحید و نسیان الهی به مراتب نور ذکر و توجه دائمی به خداوند و بهره‌مندی از ولایت الهی در همهٔ امور زندگی است.»

ابوحمزه از پدرش نقل می‌کند که دربارهٔ این آیهٔ شریفه از امام صادق (ع) پرسش نمود: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَی النَّبِی یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً» امام (ع) در پاسخ فرمودند: درود از جانب خدا، رحمت است و از جانب فرشتگان، تزکیه و از جانب مردم، دعا است. پس سخن خداوند که فرمود: «تسلیم او باشید، تسلیمی کامل»، یعنی به آنچه می‌گوید، گردن نهید. پس به ایشان عرض کردم: چگونه بر حضرت محمّد (ص) و خاندان او (ع) درود بفرستیم؟ فرمود: «می‌گویید: درود خدا و درود فرشتگان او و پیامبران و فرستادگان او و همهٔ آفریدگانش بر حضرت محمّد و خاندان ایشان باد و سلام و رحمت و برکات خدا بر آن حضرت و بر ایشان باد!». گفتم: پاداش کسی که با این درود، بر پیامبر (ص) و خاندانش (ع) درود فرستد، چیست؟ فرمود: به خدا سوگند، پاک شدن از گناهان؛ همانند روزی که مادرش او را زاییده است.

غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است بر رخ او نظر از آینهٔ پاک انداز