بریده‌هایی از کتاب عدالت از نظر علی (ع)

در روزهای گرم می‌آمد بیرون دارالاماره و در سایه می‌نشست، مبادا مراجعه‌کننده‌ای بیاید و در آن هوای گرم به او دسترسی پیدا نکند.

کمْ مِنْ مَفْتونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فیهِ، وَ کمْ مِنْ مَغْرورٍ بِحُسْنِ السَّتْرِ عَلَیهِ، وَ کمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالاِْحْسانِ اِلَیهِ. بسیاری از مردم از بس خوبشان را و مدحشان را گفتند فاسد شدند، بسیاری از مردم چون از عیبشان چشم‌پوشی شد و مورد انتقاد قرار نگرفتند مغرور شدند، بسیاری از مردم هم چون به آنها احسان شد و از راه احسان زندگی و کارشان اداره شد متدرّجآ در غفلت فرو رفتند.

در هر بامداد و شام ساعتی برای رسیدگی به امور رعیت معین کن و به سؤالات آنها شخصآ جواب ده و نادان و گمراهشان را متوجه ساز، با دانشمندان در تماس باش و جز زبانت واسطه‌ای بین خود و مردم قرار مده و جز چهره‌ات حاجبی.

چون عده‌ای که برای خود امتیاز قائل بودند و مورد اتهام بودند، دلیلشان این بود که ما حق صحبت و مصاحبت پیغمبر را داریم و در راه اسلام چنین و چنان زحمت کشیده‌ایم، به آنها فرمود: من منکر فضیلت صحبت و سابقه خدمت افراد نیستم، اما اینها چیزهایی است که خداوند خود اجر و پاداش آنها را خواهد داد، اینها مجوّز نمی‌شود که امروز ما میان آنها و دیگران فرق بگذاریم، این امور ملاک تبعیض واقع نمی‌شود.

مولای متقیان علی (ع) که حتی دیگران درباره‌اش گفتند قاتل او همان عدل و مساواتش بود: وَ قُتِلَ فی مِحْرابِهِ لِشِدَّةِ عَدْلِهِ.

عدل در اجتماع به منزله پایه‌های ساختمان است و احسان از نظر اجتماع به منزله رنگ‌آمیزی و نقاشی و زینت ساختمان است. اول باید پایه درست باشد، بعد نوبت به زینت و رنگ‌آمیزی و نقاشی می‌رسد. اگر «خانه از پای‌بست ویران است» دیگر چه فایده که «خواجه در بند نقش ایوان» باشد؟

مناصب اجتماعی از نظر کسی که واقعآ وظیفه خودش را انجام دهد و نخواهد از عنوان خودش استفاده کند نباید گفت حق است، باید گفت تکلیف است. فرق است بین حق و تکلیف. حق یعنی استفاده و بهره، تکلیف یعنی وظیفه

افقها را ابر و مه گرفته و خورشید در پشت ابرها مانده، کارهایی شده و تثبیت گشته، اشخاصی در این تاریخ کوتاه که از عمر اسلام می‌گذرد به صورت بت درآمده‌اند، برهم زدن روش آنها بسیار دشوار است.

جواب امیرالمؤمنین درباره عدل و جود مبتنی بر این است که مقتضای عدالت این نیست که الغای همه تفاوتها بین افراد بشود، مقتضای عدالت رعایت استحقاقهاست.

در نامه‌ای به قثم بن عباس که از طرف خودش والی حجاز بود می‌نویسد: وَ اجْلِسْ لَهُمُ الْعَصْرَینِ، فَأفْتِ الْ مُسْتَفْتِی، وَ عَلِّمِ الْ جاهِلَ، وَ ذاکرِ الْعالِمَ، وَ لایکنْ لَک اِلَی النّاسِ سَفیرٌ اِلّا لِسانُک، وَ لا حاجِبٌ اِلّا وَجْهُک. در هر بامداد و شام ساعتی برای رسیدگی به امور رعیت معین کن و به سؤالات آنها شخصآ جواب ده و نادان و گمراهشان را متوجه ساز، با دانشمندان در تماس باش و جز زبانت واسطه‌ای بین خود و مردم قرار مده و جز چهره‌ات حاجبی.