بریده‌هایی از کتاب اسلام و نیازهای جهان امروز؛ دو گفتار از کتاب پانزده گفتار

پیغمبر اکرم فرمود: در کار دنیای خودتان مصلح باشید («مصلح باشید» غیر از این است که حریص باشید و غیر از این است که پول‌پرست باشید)، کار صحیح و درست بکنید، دنیای خودتان را به سامان بیاورید. اما نسبت به آخرت آن جور فکر کنید که گویا همین فردا دارید رخت برمی‌بندید، آنی غفلت نکنید. این است معنی جامعیت، وسطیت و تعادل دین اسلام. پروتستان از اسلام این اصول را گرفت، بعد تمدن اروپایی به وجود آمد. دیشب آقای دکتر شریعتی گفتند که چطور دنیای اروپا بعد از آنکه از آن معنویت افراطی مسیحی روگرداند، آمد به طرف مادیگری که باز یک مسیح دیگری لازم است که او را برگرداند. چون یک دین حسابی نداشتند نتوانستند رعایت تعادل کنند، نتیجه‌اش سرمایه‌داری شد که محورش این است: پول هدف است، پول معبود است و پول را باید پرستید. باز انحرافی این‌گونه.

احترام به عمل، احترام به کار و کوشش، آنهم سخت‌کوشی و جهاد به تعبیر قرآن. در وقتی که هرگونه توجه به زندگی را مُناسی عبادت و خداپرستی می‌دانستند پیغمبر اسلام فرمود: اَلْکادُّ عَلی عِیالِهِ کالْ مُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ آن کسی که در راه اداره عائله خودش زحمت می‌کشد مثل کسی است که در راه خدا شمشیر می‌زند. پیغمبر اسلام با هر نوع گداصفتی، کلّاشی، کلّ بر مردم بودن سخت مبارزه کرده است. این جمله از متواترات است، پیغمبر فرمود: مَلْعونٌ مَنْ اَلْقی کلَّهُ عَلَی النّاسِ از رحمت خدا بدور است آن کسی که سنگینی بار زندگی خودش را به دوش دیگران می‌اندازد.

شما در میان هو کردن‌ها یعنی در میان تقبیح کردن دیگران، انواع تقبیحها را می‌بینید. یکی به دیگری می‌گوید ای بی‌حمیت! دیگری می‌گوید: ای بی‌دین! یک جمله روشنفکرانه اخیرآ در زمان ما پیدا شده است؛ روشنفکرها وقتی می‌خواهند دیگران را تحقیر کنند می‌گویند برو مرتجع، برو کهنه فکر، برو مقلّد؛ روشنفکر باش. اولین کتابی در دنیا که وقتی خواسته دیگری را تحقیر کند او را به ارتجاع نسبت داده، قرآن است. قرآن وقتی کافر را تحقیر می‌کند می‌گوید برو بی‌شعور، برو پیرو آباء و اجداد، برو غیرقادر به تجزیه و تحلیل: اَفَلایعْقِلونَـ اَفَلاتَتَفَکرونَ عقلت کجاست؟ تو که اهل اِنّا وَجَدْنا اباءَنا عَلی اُمَّةٍ هستی! برو دنبال کارت! کدام کتاب را شما پیدا می‌کنید که چنین منطق و چنین لحنی داشته باشد غیر از قرآن؟

حق عقل در حریم دین در مورد عقل ـ ای افسوس! ـ شما کدام کتاب مذهبی را در دنیا پیدا می‌کنید که به اندازه قرآن برای عقل احترام قائل شده باشد؟ شما چنین افتخاری را که در فقه اسلامی ـ مخصوصآ در فقه شیعه ـ هست در کجای دنیا پیدا می‌کنید؟ وقتی که منابع تشریع را ذکر می‌کنند، می‌گویند کتاب، سنت، اجماع (یعنی عمل قطعی که دلیل باشد بر اینکه از پیغمبر رسیده است)، چهارم عقل. این عقلی که دنیای مسیحی راه نمی‌دهد از نزدیک مذهب عبور کند، اسلام او را به عنوان یکی از منابع تشریع خودش می‌شمارد. ما در قرآن هیچ جا تعبیری نمی‌بینیم که کلمه تند و خشنی به کار برده باشد مگر یکی دوجا. یک جا درباره کسانی است که تعقل نمی‌کنند: وَ یجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذینَ لایعْقِلونَ.

تأثیر اسلام در تمدن اروپا اشتباهی که کلیسا مرتکب شد، بعدها غرامتش را تا اندازه‌ای دنیای اسلام مجبور شد بپردازد، برای اینکه افراد تشخیص ندادند، خیال کردند به طور کلی خاصیت دین همین است؛ ندانستند یک دینی هم در دنیا ظهور کرد که این دین گذشته از معنویت بسیار عالی که دارد خودش یک تمدن به وجود آورد، خالق یک تمدن شد، ملل متنوع گوناگون را به یکدیگر پیوند داد و بزرگترین تمدنهای عالم را به وجود آورد، تمدنی که حق بسیار عظیمی بر تمدن امروز اروپا دارد و خوشبختانه تدریجآ دنیای اروپا دارد اقرار و اعتراف می‌کند. اگر جلد یازدهم ترجمه فارسی کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت را بخوانید تا اندازه‌ای روشن می‌شوید.

اشتباهات کلیسا کلیسا در ابتدای ظهور علم در دوره رنسانس چند اشتباه بسیار بزرگ کرد. میان دین و زندگی معتدل و شرافتمندانه دنیا جنگ انداخت. میان دین و علم جنگ انداخت. میان دین و عقل جنگ انداخت؛ گفت اصل اصول دین از حوزه عقل خارج است، منطقه ممنوعه برای عقل است، شما باید چشمتان کور بشود بگویید مبدأ عالم سه‌تاست، در عین اینکه سه‌تاست یکی است، در عین اینکه یکی است سه‌تاست. مرتب تکرار کن بگو. اگر می‌گفتید چطور می‌شود خدای سه‌گانه را قبول کنم یا خدای یگانه، می‌گفت همین‌جور بگو و به همین هم ایمان داشته باش؛ اگر عقلت قبول نمی‌کند بگو غلط نکن، فضولی نکن.