بریده‌هایی از کتاب خودمردم‌نگاری هویت دانشگاهی: چگونه هویت انسان ایرانی به‌ عنوان پژوهشگر یا انسان دانشگاهی شکل می‌گیرد؟

برای یادگرفتن فقط داشتن مغز و درک کافی نیست، دل و قلب هم ضروری است

اگر قرار باشد مهم‌ترین تجربه زندگی آموزشی و پژوهشی‌ام را در یک عبارت بنویسم، می‌گویم یادگیری واقعی اساتید و پژوهشگران نه با کسب تکنیک‌ها و فنون بلکه از راه درگیری واقعی آن‌ها با فرایند تولید دانش و درعین‌حال تأمل مستمر در خود به وجود می‌آید.

همان‌طور که ما برای ادامه حیات به اکسیژن نیاز داریم، به معنادار بودن زندگی هم احتیاج داریم. نوشتن در حوزه علوم انسانی پاسخگویی به این نیاز انسانی برای من بوده است.

توصیف کردن، هنر بزرگی است که بدون آن نمی‌توان سخنی گفت و اندیشه‌ای را پرورش داد.

به این می‌اندیشیدم که چقدر در دوران دانشجویی، از اینکه نمی‌دانستم چرا باید مباحث علوم اجتماعی بخوانم و بحث‌های استادان را گوش دهم، رنج می‌بردم؛ ازاین‌رو، هنگامی که خودم بر جایگاه استادی تکیه زدم تلاش کردم تا ضرورت بحثی را توضیح نداده‌ام، از ارائه آن پرهیز کنم

در همه نوشته‌هایم این تجربه را داشته‌ام که ایده‌ها موقع نوشتن شکل گرفته‌اند. پیش از نوشتن نمی‌دانستم چنین ایده‌ای دارم.

می‌خواستم یاداشت کوتاهی برای وب‌سایتم راجع به تجربه‌های استادی‌ام بنویسم. پنج شش صفحه که نوشتم دیدم باید برگردم به دوران کودکی‌ام و بگویم یادش بخیر معلممان! بعد دیدم پی‌نوشت‌ها خیلی بیشتر از متن شد. آن‌ها را درآوردم و گفتم ان‌شاءالله روز دیگری درباره دانشگاه می‌نویسم. این‌دفعه درباره تجربه‌های دانش‌آموزی‌ام می‌نویسم. این‌طور بود که مقاله تجارب دانش‌آموزی نوشته شد. ابتدا قصد نداشتم تأثیر مدرسه بر دانش‌آموزان را توضیح دهم، بلکه می‌خواستم آنچه از معلمانم الهام گرفته‌ام را توضیح دهم، اینکه چطور به معلمی علاقه‌مند شدم. بعد جلو که رفتم دیدم دارم درباره مدرنیته حرف می‌زنم. این بود که به ذهنم رسید روابط مدرسه و مدرنیته را توصیف و تحلیل کنم. می‌خواهم بگویم ما در فرایند نوشتن تخیلمان فعال می‌شود، ایده‌ها را پیدا می‌کنیم و به آن‌ها انسجام می‌دهیم و لذت را تجربه می‌کنیم.

«امر ظاهر، بیشتر از آنچه آشکار می‌سازد، چیزها را پنهان می‌نماید»؛

دو نیروی سرکوب‌گر اجازه نمی‌دهند پژهشگران و کنشگران علوم اجتماعی ایرانی با صدای خودشان سخن بگویند: نخست نیروی سرکوب‌گر به‌اصطلاح «عقلانیت علمی جهانی» و دیگر نیروی سرکوب‌گر «ایدئولوژی‌های سیاسی ملی و درونی».

در علوم اجتماعی ایران جایگاه محقق و نویسنده از راه‌های مختلف حذف می‌شود. علوم اجتماعی ما سبک و سیاقی سرکوب‌گرانه در رویارویی با محقق و کنشگر خود دارد. یکی از دلایل کُندی سرعت تحول و پیشرفت آن نیز دقیقاً به این واقعیت تلخ مربوط می‌شود

عشق مهم‌ترین جوهر کار فکری اصیل است. مارتین هایدگر در کتاب معنای تفکر چیست؟ می‌نویسد: «ما تنها قادر به انجام کاری هستیم که آن را دوست داریم.»

ه این می‌اندیشیدم که چقدر در دوران دانشجویی، از اینکه نمی‌دانستم چرا باید مباحث علوم اجتماعی بخوانم و بحث‌های استادان را گوش دهم، رنج می‌بردم؛ ازاین‌رو، هنگامی که خودم بر جایگاه استادی تکیه زدم تلاش کردم تا ضرورت بحثی را توضیح نداده‌ام، از ارائه آن پرهیز کنم

متنی مؤلف دارد که بتوان از سبک نوشتار یا محتوای آن تشخیص داد نوشته به چه کسی یا کدام جریان اندیشه تعلق دارد. بسیاری از نوشته‌های علمی  پژوهشی امروزی در ایران چنین ویژگی‌ای ندارند

بسیاری از محققان اجتماعی ایران به صورت «تاجران حرفه‌ای» و نه انسان دانشگاهی عمل می‌کنند. این تجار تنها به پول سازمان سفارش‌دهنده می‌اندیشند و نه تولید دانشی که مسئله‌ای حل کند، یا دیدگاهی مطرح سازد یا به درد روشنگری جامعه بخورد

از طرف پدری ما همیشه به این افتخار می‌کردیم که از نوادگان «ملا احمد فاضل نراقی» از علمای بزرگ شیعه در قرن سیزدهم بودیم. لقب «فاضلی» نیز با توجه به نسبت ما به ایشان است. این وابستگی خونی برای همه ما نوعی «سرمایه نمادین» بود. پدربزرگِ پدرم معروف به اُس (استاد) علیقلی طنزپرداز و شاعری چیره‌دست و برخی اشعار و مرثیه‌ها و نوحه‌هایش زبانزد عامه مردم فراهان بود و هست

این اولین متن فارسی است که محققی ایرانی تلاش می‌کند تا به نحو نظام‌مند و روش‌مند به کمک رویکرد اتواتنوگرافی تجربه‌های پژوهشی و هویت و زندگی دانشگاهی‌اش را توضیح دهد.

شاید به خاطر همین پرهیز از شائبه خودستایی در ایران امروز ما چندان مرسوم نیست که نویسنده‌ای در حوزه علوم اجتماعی درباره نوشته‌هایش سخنی بگوید. معمولاً این وظیفه بر عهده دیگران است و دیگران هم معمولاً بعد از درگذشت نویسندگان درباره نوشته‌هایشان گفت‌وگو می‌کنند. برای من دشوار است تا آن روز انتظار بکشم!

ایدئولوژی‌های سیاسی ملی و درونی نیز با نفی استقلال علم و دانشگاه تلاش می‌کند تا هر گونه عقلانیت علمی ضروری برای اندیشیدن را قربانی منافع موقت قدرت سازد

محقق و دانشگاهی بودن، نوعی سبک بودن است. کسانی که این سبک بودن را ندارند و نمی‌دانند، اگر تمام مهارت‌های فنی تحقیق را بیاموزند، تأثیری در خلاقیت واقعی آن‌ها نمی‌گذارد.

برخی احساس می‌کنند ایده‌های خوبی برای ارائه دارند ولی هنگام نگارش آن ایده‌ها، احساس ناتوانی می‌کنند. اگر ما بتوانیم گفت‌وگوی فکری را در زندگی روزمره خود بگنجایم، در فعالیت‌های حرفه‌ای دانش‌آفرینی نیز موفق می‌شویم.