بریده‌هایی از کتاب اسرار اربعین موسوی (ع)؛ ادب حضور (دفتر چهارم)

(إِنَّهُ یراکمْ هُوَ وَ قَبیلُهُ مِنْ حَیثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیاطینَ أَوْلِیاءَ لِلَّذینَ لا یؤْمِنُونَ). یعنی شیطان و یارانش دائماً در کمین سالکین راه توحیدند و آنان را از جایی رصد می‌کنند که هرگز توجه ندارند. لذا مکائد شیطان نسبت به افراد گوناگون مختلف است؛ یکی در مقابل شهوت شکم ضعیف است و دیگری در مقابل شهوت مال و یا امور اخلاقی و یا موسیقی و یکی دیگر هنگام انفجار درونی عصبانیت، کنترل خود را از دست می‌دهد و ده‌ها کبیره و صغیره از او سر می‌زند؛ این‌ها بزنگاه‌های مختلفی است که شیطان دربارهٔ هر کس استفاده می‌کند.

رسول خدا (ص) فرمودند: «اگر کسی چهل حدیث نافع برای امت حفظ کند، از راه تبیین آن برای مردم و یا از راه پیاده کردن عملی آن در جامعه، روز قیامت فقیه محشور می‌شود.»

«پس آیا دیدی آن کسی را که هوای نفس خود را خدای خود گرفت و خداوند او را، با وجود داشتن علم، گمراه کرد و بر گوش و قلبش مهر نهاد و بر چشمش پرده انداخت؛ دیگر بعد از خدا چه کسی او را هدایت می‌کند؟ آیا باز هم متذکر نمی‌شوید؟»

پرحرفی و پرخاشگری از آثار تکبر است، یعنی هر کس هر حرفی به انسان می‌گوید، شخص تا جوابش را ندهد او را رها نمی‌کند. مبارزه با چنین رذیله‌ای کاملاً عینی است. برای مقابله با این رذیله، انسان باید بنا را بر این بگذارد که پاسخ تندی‌ها را با نرمی و به احسن وجه بدهد و یا اصولاً خود را به نشنیدن بزند؛

. توفیق غلبه بر نفس و جنود آن منوط به دستگیری و عنایات خاصّهٔ حضرت ربّ‌الأرباب است؛ چه طی این مرحله بدون توفیق و دستگیری خاصّ او صورت نبندد. گویند: روزی مرحوم سید بحرالعلوم -رضوان اللّه علیه- را شاگردانش خندان و متبسّم یافتند، سبب پرسیدند، در پاسخ فرمود: پس از بیست و پنج سال مجاهده، اکنون که در خود نگریستم، دیدم دیگر اعمالم ریائی نیست و توانسته‌ام به رفع آن موفّق گردم. فتأمّل جیدا!»

رذیلهٔ اصلی را پیدا کند، راه دیگری وجود دارد و آن توجّه به نفس هنگام آرامش است؛ مثلاً بررسی کند که هنگام قدم زدن و یا آرمیدن در بستر خواب، بیشتر چه افکاری در ذهن او وارد می‌شود؛ اگر افکار شیطانی است، باید ریشهٔ آن‌ها را پیدا کند و با همان مبارزه نماید. همچنین خواطری که هنگام نماز بیشتر به او حمله می‌کند و حضور قلب را می‌برد، جنود اصلی شیطان است. یا وقتی گرفتاری مالی یا بیماری یا

توصیهٔ اوّل: شناسایی رذیلهٔ اصلی قبل از ورود به ماه ذی‌القعده، لازم است که محاسبهٔ دقیقی نسبت به گذشته انجام گیرد؛ تا روشن شود در میان رذائل اخلاقی، کدامیک برای سالک مانع‌تر است و کدورت بیشتری دارد و یا درجهٔ ابتلای سالک به آن بیشتر است؛ زیرا به تعبیر مرحوم علامه، سالک در رفع رذائل نفسانی که مانع اصلی ارتقاء انسانی است، نمی‌تواند در همهٔ جبهه‌های مبارزه با شیطان یک‌باره بجنگد.

حضرت موسی (ع) درخواست رؤیت تام را داشت و پاسخ آمد که تو در مقامی نیستی که قابلیت این مرتبه از لقاء را داشته باشی؛ در حالی که رسول خدا (ص) در شب معراج به این مقام نائل گردیدند. «سپس نزدیک شد و فرود آمد (۸)، تا اینکه فاصلهٔ او به اندازهٔ دو کمان یا کمتر شد. (۹) در آنجا بود که جبرئیل به بندهٔ خدا وحی کرد آنچه را که کرد (۱۰) آنچه را دل دید انکار نکرد (۱۱). با اینکه خدا بر صدق او شهادت می‌دهد، شما مشرکین می‌خواهید با اصرار خود او را در آنچه دیده در شک بیندازید؟! (۱۲) با اینکه او را یک بار دیگر دیده بود (۱۳) نزد سدرةالمنتهی (۱۴).»

اگر روزه و سکوت و بیداری سحر و تنهایی و ذکر ابزار اصلی در لقای الهی است، اربعین موسوی بهترین موقعیت برای تحصیل آن‌ها است. خداوند در آیات میقات موسوی (ع)، با بیان مراتب لقای خود، پرده از راه و رسم رسیدن به این مقامات در اربعین موسوی برمی‌دارد. صمت و جوع و سهر و عزلت و ذکری به دوام ناتمامان جهان را کند این پنج تمام

اگر فلسفهٔ خلقت انسان با عبادت رقم می‌خورد (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ)، و عبادت نیز ابزاری است برای رسیدن به مقام یقین (وَ اعْبُدْ رَبَّک حَتَّی یأْتِیک الْیقینُ) و اگر بالاترین مرتبهٔ یقین نیز رؤیت حضوری است، بنابراین درخواست حضرت موسی (ع) به لقای معنوی و قلبی پروردگار در مرتبهٔ عین‌الیقین و یا حق‌الیقین، اوّلاً درخواستی دائر مدار فلسفهٔ خلقت انسان بود و گویی همهٔ انسان‌ها خلق شدند تا به مرتبهٔ لقاء الهی و معرفت یقینی به توحید برسند؛ ثانیاً، بالاترین آرزوی اولیاء الهی و خواص از مؤمنین، رسیدن به این مرتبه از لقای الهی است؛ تا هدف از خلقت خود را فعلیت ببخشند و بندگان شاکری در درگاه پروردگار باشند.

مراد از أَرِنی در میقات موسوی (ع) در آیهٔ شریفه، خداوند بعد از ذکر مواعدهٔ الهی و میقات چهل شبهٔ حضرت موسی (ع) با پروردگار، به تقاضای رؤیت خداوند از سوی آن حضرت اشاره می‌نماید: «و هنگامی که موسی (ع) به وعده‌گاه ما آمد و پروردگارش با او به گفتگو پرداخت، او عرضه داشت: پروردگارا، خودت را به من بنما تا تو را بنگرم.» به نظر می‌رسد که حضرت موسی (ع) قبل از میقات پیوسته آرزوی این مقام را داشت، ولی به دنبال فرصتی مناسب برای ابراز آن به درگاه الهی بود و در روزهای پایانی اربعین، موقعیت روحی خود را مناسب دید و تقاضای لقائی بالاتر از مکالمه، یعنی لقاء عینی و رؤیت پروردگار را نمود.

مراقبات اربعینی در اخلاق عملی یعنی «مداومت چهل منزلی بر ذکری و حفاظت از مراقبه‌ای نفسانی طی دورهٔ چهل گانه». در این مدت، هر مقدار مراقبه عمیق‌تر و محاسبه دقیق‌تر باشد، آثار آن در پایان اربعین در نفس آشکارتر است.

«و چون با موسی (ع) چهل شب وعده کردیم، پس از او گوساله پرست شدید و ستمکار بودید.» این خود هشداری است به همهٔ موحدین و سالکان مجذوب که هرگز از تلبیس‌های شیطان نباید غافل باشند و چه‌بسا بعد از اربعین‌های فراوان، ناگهان گوساله‌ها و بت‌های مخفی در زوایای قلوب آنان آشکار شود و خداپرستی صوری آنان که در حقیقت گوساله‌پرستی بوده است، از شرک خفی به کفر جلی بدل گردد.

«شخصی می‌خواست در باغی نماز بخواند؛ تا آمد نماز را شروع کند، چند گنجشک آمدند بالای سر او بر شاخه‌های درخت‌ها نشستند و شروع به سر و صدا کردند؛ در نتیجه حواس او پرت شد. این شخص با چوب دنبال گنجشک‌ها افتاد و آن‌ها را از شاخه‌ها پراند. خواست دوباره تکبیر بگوید که باز گنجشک‌ها آمدند و سر و صدا راه انداختند. او مجدداً بلند شد و گنجشک‌ها را فراری داد و این عمل چند بار تکرار شد، اما فایده نکرد. در آخر با خود گفت باید اصل زمینهٔ سر و صدا را از بین برد،

کاری‌ترین حربهٔ شیطان در آغاز اربعینیات، القاء یأس است و اینکه تو کجا و رسیدن به مقام لقاء الهی کجا. خصوصاً این حال زمانی شدت می‌گیرد که سالک در بین اربعین دچار شکست بشود و خطاها و غفلاتی از او سر بزند. در این هنگام، راه چاره ایجاد شوق و محبت دائمی به هر مرتبه از لقاء است. اصولاً هر آن کس که در هر مرتبه از مسیر لقای الهی است، میهمان مولا و در مرتبه‌ای از مقام لقاء قرار دارد.

شب خیز که عاشقان به شب راز کنند گِرد در و بام دوست پرواز کنند هر جا که دری بود به شب بر بندند الّا دَرِ دوست را که شب باز کنند

«خدایا، کیست که شیرینی محبت (و انس با تو) را چشید و جز تو را خواست؟ و کیست که با مقام قرب تو انس یافت و از تو رویگردان شد؟ خدایا، ما را از کسانی قرار ده که برای قرب و ولایتت برگزیدی و برای دوستی و محبتت خالص نمودی و برای دیدارت مشتاق کردی.»

اختصار به اهمّ مراقبات و اعمال آن اشاره می‌شود: ۱- هرچند روزهٔ روز عرفه مانند نه روز دیگرِ اوّل این ماه توصیه شده، ولی این در صورتی است که اوّلاً، روزه مانع نشاط و حال خوش هنگام دعا نباشد و ثانیاً، در اوّل ماه اختلاف نباشد و شبههٔ تلاقی روز عرفه با عید قربان وجود نداشته باشد؛ که در این دو صورت روزهٔ این روز توصیه نشده.

چه‌بسا بعد از اربعین‌های فراوان، ناگهان گوساله‌ها و بت‌های مخفی در زوایای قلوب آنان آشکار شود و خداپرستی صوری آنان که در حقیقت گوساله‌پرستی بوده است، از شرک خفی به کفر جلی بدل گردد.

و چون با موسی (ع) چهل شب وعده کردیم، پس از او گوساله پرست شدید و ستمکار بودید.