بریده‌هایی از کتاب استاد و خدمتکار

چیزی که استاد بیشتر از همه در دنیا از آن نفرت داشت شلوغی بود و همان دلیل بی‌میلی شدیدش به ترک خانه بود. ایستگاه‌ها، قطارها، فروشگاه‌های بزرگ، سالن‌های سینما، مراکز بزرگ خرید ــ هرجا که تعداد زیادی آدم جمع شوند برایش غیرقابل‌تحمل بود. بین ازدحام، شلوغی‌های درهم اتفاقی و زیبایی ناب ریاضیات یک ناسازگاری بنیادین وجود داشت. استاد طالب آرامش بود، ولی این لزوماً به معنای سکوت مطلق نبود.

حل‌کردن مسئله‌ای که می‌‌دانی جوابی برایش وجود دارد مثل بالا رفتن از کوه است با یک راهنما، دنبال‌کردن ردِ پای کسی دیگر. در ریاضیات حقیقت، آن بیرون در جایی است که هیچ‌کس نمی‌‌شناسد، فراسوی تمام راه‌های پاخورده.

نزدیک‌ترین کتاب‌ها را برداشتم و بی‌هدف شروع کردم به ورق‌زدن. تنها چیزی که با اطمینان می‌‌دانستم این بود که آن‌ها کتاب‌های ریاضی‌اند. همان‌طورکه نگاه‌شان می‌‌کردم، محتوای‌شان ماورای فهم انسانی به نظر می‌‌آمد. صفحه پشتِ صفحه ‌محاسبات پیچیده و غیرقابل‌درک، احتمالاً اسرار گیتی را دربرداشتند و از دفتر یادداشت خداوند کپی شده بودند.

به‌‌رغم آن‌چه یونانی‌ها ممکن است فکر کرده‌‌ باشند، صفر قوانین محاسبه را مختل نمی‌‌کند؛ برعکس، نظم بیشتری به آن‌ها می‌‌دهد. سعی کن پرنده‌ی‌ کوچکی را تصور کنی که روی شاخه‌ای نشسته، با صدای بلند و واضح آواز می‌‌خوانَد. نوک کوچک زیبایی دارد و پرهای رنگارنگ. تو بهش خیره می‌‌شوی، مسحور؛ اما به محض این‌که نفس می‌‌کشی پَر می‌‌زند، فقط شاخه‌ی‌خالی باقی می‌ماند و چند برگ خشک‌شده‌ که در نسیم تاب می‌‌خورند.» استاد به باغِ تاریک اشاره کرد، انگار آن پرنده درست همان موقع پَر زده بود. سایه‌ها در باران پهن‌تر و بلندتر به نظر می‌رسیدند. «بله، 0=1-1 یک تساوی دوست داشتنی، این‌طور فکر نمی‌‌کنی؟»

نظم و ترتیب ریاضی زیباست دقیقاً به این علت که هیچ تاثیری در دنیای واقعی ندارند. شناختن اعداد اول نه زندگی را آسان‌تر می‌کند و نه ‌کسی را ثروتمند. البته بسیاری از کشفیات ریاضی کاربردهای عملی دارند، حالا هر چه‌قدر هم که پیچیده به نظر بیایند. پژوهش درباره‌ی‌بیضی‌ها شناسایی مدار سیارات را ممکن ساخت، و انیشتن با استفاده از هندسه‌ی‌غیراقلیدسی شکل عالم را توصیف کرد. حتا اعداد اول در طول جنگ برای رمزگذاری استفاده شدند ــ برای بیان یک واقعه‌ی اسف‌بار. اما این چیزها هدف ریاضیات نیستند. تنها هدف کشف حقیقت است

مهم این است که جواب صحیح را قبل از کس دیگری بفرستیم، اما این که اثبات زیبا باشد هم به همان اندازه مهم است.» «هیچ نمی‌‌دانستم یک اثبات می‌‌تواند زیبا باشد... یا زشت.» او گفت «البته که می‌‌تواند.» از پشت میز بلند شد، به طرف سینک، جایی که ظرف‌ها را داشتم می‌‌شستم آمد و همان‌طور که ادامه می‌‌داد به من خیره شد. «اثبات کاملاً درست اثباتی است که یک توازن هماهنگ بین قدرت و انعطاف‌پذیری ایجاد کند. اثبات‌های زیادی هستند که در چهارچوب قوانین درست‌اند اما به‌هم ریخته‌ و نازیبا هستند یا مغایر شِم، اما طوری نیستند که در قالب کلمات بشود گفت- توضیحِ این که چرا یک فرمول زیباست مثل این است که بخواهی توضیح دهی چرا ستاره‌ها زیبایند.»

همیشه فکر می‌کردم بشر اعداد را اختراع کرده.» «نه، به‌هیچ‌وجه. اگر این‌طور بود، فهم‌شان این‌قدر مشکل نمی‌‌شد و دیگر نیازی به ریاضی‌دان‌ها نبود. درواقع هیچ‌کس شاهد ظهور اولین عدد نبوده ــ وقتی ما برای اولین بار متوجه‌شان شدیم، مدت‌ها بود که وجود داشتند.»

«بعضی‌وقت‌ها به آن “ملکه‌ی ‌ریاضیات” می‌‌گویند. اصیل و زیبا مثل یک ملکه اما بی‌رحم مثل یک اهریمن. به‌عبارت‌دیگر، من تمام اعدادی را که ما همه می‌‌شناسیم خوانده‌ام، 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7... و رابطه‌ی‌میان آن‌ها را.»

استاد می‌گفت «یک مسئله ریتم خاص خودش را دارد، درست مثل یک قطعه موسیقی. وقتی ریتم را بفهمی، مسئله را به‌طورکلی فهمیدی و می‌‌توانی متوجه شوی که گیروپیچ‌ها کجا ممکن است منتظر باشند

«دوست‌های شما مریض بودند؟» «درست برعکس. بزرگ و قوی بودند. اما از آنجا که توی ذهنم زندگی می‌‌کردند، فقط آنجا می‌‌توانستم با آن‌ها بازی کنم. بنابراین به جای یک جسم قوی، یک مغز قوی پرورش دادم

«تو را روت صدا خواهم کرد. علامت ریشه‌ی‌ دوم یک علامت بخشنده‌ است، به همه‌ی ‌اعداد پناه می‌‌دهد.»

توضیحِ این که چرا یک فرمول زیباست مثل این است که بخواهی توضیح دهی چرا ستاره‌ها زیبایند.»

«نظم و ترتیب ریاضی زیباست دقیقاً به این علت که هیچ تاثیری در دنیای واقعی ندارند. شناختن اعداد اول نه زندگی را آسان‌تر می‌کند و نه ‌کسی را ثروتمند. البته بسیاری از کشفیات ریاضی کاربردهای عملی دارند، حالا هر چه‌قدر هم که پیچیده به نظر بیایند. پژوهش درباره‌ی‌بیضی‌ها شناسایی مدار سیارات را ممکن ساخت، و انیشتن با استفاده از هندسه‌ی‌غیراقلیدسی شکل عالم را توصیف کرد. حتا اعداد اول در طول جنگ برای رمزگذاری استفاده شدند ــ برای بیان یک واقعه‌ی اسف‌بار. اما این چیزها هدف ریاضیات نیستند. تنها هدف کشف حقیقت است.»

با روت دقیقاً همان‌طور رفتار می‌‌کرد که با اعداد اول. از نظر او اعداد اول ستونی بودند که بقیه‌ی‌اعداد طبیعی به آن تکیه می‌‌کردند؛ و بچه‌ها بنیاد تمام چیزهای باارزش در دنیای آدم بزرگ‌ها بودند.

شاید اصلا كسی به كنه یادداشت‌های خداوند پی نبرده بود. در کلِ جهان هستی فقط تعداد انگشت‌شماری آدم بودندکه این موهبت به آن‌ها عطا شده بود که بتوانند یک جزء کوچک این نظم را درک کنند و بقیه، ما بودیم که به‌سختی می‌‌توانستیم قدر کشفیات آن‌ها را بدانیم.

به تقاضاهای نامعقول از طرف کارفرماهایم عادت داشتم ــ مثلاً هر روز روبانی به موهایم ببندم که رنگش فرق داشته باشد؛ حرارتِ آب برای چای دقیقاً 165 درجه باشد؛ هر غروب که زهره در آسمانِ شب ظاهر می‌‌شود یک دعای کوتاه از بر بخوانم ــ برای همین هم درخواست این خانم سالخورده به نظرم نسبتاً ساده آمد.

از نظر او اعداد اول ستونی بودند که بقیه‌ی‌اعداد طبیعی به آن تکیه می‌‌کردند؛ و بچه‌ها بنیاد تمام چیزهای باارزش در دنیای آدم بزرگ‌ها بودند.

حتا یک شیء کوچک هم نبود که خیال‌پردازی را دامن بزند، نه خرده‌ریزی از گذشته‌ی‌استاد، نه عکس‌ یا تزئینات اسرارآمیزی که بتواند برای یک خدمتکار سرگرم‌کننده باشد.

اگر در آشپزخانه مشغول کار بودم و صدای خنده‌ی‌آن‌ها را از اتاق دیگر می‌‌شنیدم، به‌شدت احساس محرومیت می‌‌کردم ــ و دلم می‌‌خواست وقتی یک نفر محبتش را به پسرم نشان می‌‌دهد آنجا باشم

نسبت به آن چه اسمش را «تصحیحِ محاسبه‌ی ‌غلط» می‌‌گذاشت احساس خاصی داشت، چون معتقد بود اشتباه‌ها اغلب به اندازه‌ی ‌جواب‌های درست روشنگرند. این به ما جسارت می‌‌داد، حتا وقتی بیشترین تلاش‌مان هم به نتیجه نمی‌‌رسید.