بریده‌هایی از کتاب جستارهایی در باب عشق

صورتی كه فقط برای چند لحظه يا چند ساعت ديده باشيم و بعد برای هميشه از نظرمان ناپديد شود، عاملی محرك و ضروری برای روياهايی است كه نمی‌توان آنها را به توصيف آورد، نياز و كششی كه ظاهرآ وصف‌ناپذير است به همان نسبت نيز غيرقابل ارضا.

من كلوئه را دوست داشتم، اما چون او را می‌شناختم ديگر كشش و اشتياق شديدی نسبت به او نداشتم. اشتياق نمی‌تواند بی‌حد و حصر شامل كسانی شود كه آنها را می‌شناسيم ، چون خصوصيات‌شان برای ما شناخته شده است و لاجرم فاقد آن رمزآلودگی اشتياقی هستند كه برای آن ضروری است.

ناآگاهی، همان ميل و آرزوی كشنده‌ای است كه وقتی كسِ ديگری را از آن سوی اتاق می‌بينی هميشه در ضمير خودآگاه تو می‌ماند و دوام می‌يابد.

احتمالا گزينش عشق جايگزين به ما يادآور می‌شود كه زندگانی كنونی ما فقط يكی از هزاران گزينه‌ی ممكن است كه شايد می‌داشتيم، و آنچه موجب ناراحتی و اندوه ما می‌شود، افسوس و حسرت اين است كه نمی‌توانيم همه‌ی آنها را انتخاب كنيم. اين اشتياق در ما هست تا به دورانی برگرديم كه نيازی به انتخاب نداشته باشيم. دورانی كه پشيمانی از آن خسران اجتناب‌ناپذير است كه از دست دادنِ هر انتخاب ديگر (هر قدر هم كه عالی باشد) به دنبال خود ايجاب می‌كند.

ولی همان‌طور كه ديگران به ما برچسب می‌زنند، توصيف و تعريف می‌كنند، كسی را كه سرانجام دوستش «سيخ كباب مناسب‌تری خواهد بود» كسی كه كم و بيش به خاطر چيزهايی كه ما تصور می‌كنيم به خاطرشان دوست داشتنی هستيم دوستمان دارد، و كم و بيش به خاطر همان چيزهايی كه درك‌مان می‌كند كه نياز داريم به خاطرشان درك شويم.

سرنوشت محتوم ما هم اين است كه از ديدن بازتاب تصوير خودمان در چشمان اشك‌ريز ديگری به شدت مأيوس شويم. هيچ چشمی نمی‌تواند «من» را كاملا در خود جای دهد. هميشه بخشی از ما حذف می‌شود، خواه اين عضو مرگ‌آور باشد يا نباشد.

آنچه يك آدم پوچ‌گرا از من بيرون می‌كشد جنبه‌ی پوچ‌گرای من است، و جديت و وقار مرا يك آدم جدی و باوقار برمی‌انگيزد. اگر كسی فكر كند كه من بامزه هستم، شايد پيوسته جوك گفتن و بذله‌گويی را ادامه دهم. اگر كسی فكر كند كه من خجولم، احتمالا احساس خجالت می‌نمايم.

هر كس ما را به سوی معنای متفاوتی از خودمان هدايت می‌كند، چون ما اندكی بَدَل به چيزی می‌شويم كه ديگران فكر می‌كنند هستيم.

مشكل نياز ما به ديگران برای مشروعيت بخشيدن به وجودمان برای اين است كه هميشه از اين طريق، تحت نفوذ آنها قرار داريم و به نحوی دقيقآ آن هويتی را به دست آوريم كه به ما نسبت می‌دهند. استاندال بر اين نظر است كه: ما بدون ديگران فاقد شخصيتيم، پس در اين صورت كسی كه ما در زندگی‌مان شريك او هستيم بايد ميانجی و رابط ماهری باشد وگرنه احساس می‌كنيم عوضی يا بدجور معرفی شده‌ايم.

عاشق كسی بودن يعنی علاقه شديد به كسی داشتن و در نتيجه‌ی چنين توجهی به عملكرد و گفتار وی معنايی عميق‌تر و والاتر به او بخشيدن است.

با محصور شدن ميان كسانی كه درست ما را به ياد نمی‌آورند كه كی هستيم ـ كسانی كه اغلب برای آنها سرگذشت‌مان را تعريف می‌كنيم ـ ولی مكررآ فراموش می‌كنند كه ما چند بار ازدواج كرده‌ايم، چند فرزند داريم، و آيا اسم ما بيل است يا پُل، كاترين يا كاترينا (و خود ما نيز به همين شكل در مورد آنها عمل می‌كنيم)، پس، اَمن‌تر نيست اگر بتوانيم از خطرات نامرئی بودن، به آغوش كسی پناه ببريم كه هويت ما را دقيقآ در خاطرش نگه می‌دارد؟

ديده شدن، تضمينی است بر اينكه ما وجود داريم، چه بهتر از آن كه در اين حالت با خدا يا معشوقی سروكار داشته باشيم كه به ما عشق بورزد.

اينكه می‌گويند آدميزاد موجودی اجتماعی است به چه معنا است؟ فقط برای اين است كه انسان برای تعريف خود و رسيدن به خودآگاهی به ديگران نياز دارد، به گونه‌ای كه مثلا حلزون و كرم‌های زمينی نياز ندارند. اگر كسی اطراف ما نباشد كه به ما نشان بدهد كه چگونه‌ايم، نمی‌توانيم به حس و درك درستی از خودمان برسيم. استاندل می‌نويسد: «آدمی می‌تواند در تنهايی و انزوا به همه چيز برسد جز شخصيت» منظورش اين است كه شخصيت در ذاتش واكنش ديگران است به حرف‌ها و اعمال ما.

شايد اين مطلب حقيقت داشته باشد كه: تا كسی وجودمان را نديده باشد حضور نداريم و نمی‌توانيم به خوبی صحبت كنيم. تا وقتی كسی به حرفمان گوش كند، در اصل ما كاملا زنده نيستيم، مگر اينكه كسی ما را دوست داشته باشد.

می‌توان بلوغ را اين طور تعريف كرد: قابليت و توانايی در اينكه ـ به وقتش ـ به افراد آنچه را كه سزاوارش هستند بده و يا توانايی در جدا كردن هيجاناتی كه (به خود آدم تعلق دارند) و بايد كنترل شوند يا هيجاناتی كه بايد بی‌درنگ نسبت به كسانی كه بعدآ با آنها برخورد می‌كنيم ابراز شوند، نه آنكه صبر كرده و بر سر بی‌گناهان از راه رسيده خالی كنيم. ما بيشتر وقت‌ها بالغ نبوديم.

آيا دوست داشتن ديگران از همين الگوی شبه دايره تبعيت نمی‌كند كه در آن اوج و فرودهای مداومی در شدت و طبيعت احساساتمان دگرگونی‌هايی منظم را تجربه می‌كند؟ ما تمايل داريم با ديدگاه ثابتی در مورد هيجانات پايبند بمانيم، انگار كه يك خط بين دوست داشتن و دوست نداشتن وجود دارد كه به جای عبور مكرر و دقيقه به دقيقه فقط می‌توان دوبار از آن عبور كرد، در ابتدا و در پايان يك رابطه. حال آنكه در عالم واقعيت، فقط در يك روز، من می‌توانستم مقابل صفحه‌ی گردان ميز غذای چينیِ احساسات خودم، جلو بشقاب‌های غذا قرار بگيرم. كه در دسترس بود. شايد برداشتم از كلوئه اين بود.

به هر صورت، ما هر چه با زندگی خودمان راضی و خوشحال باشيم، و عشقی كه نسبت به شريك زندگی خود داريم مانع آن می‌شود كه دنبال كسی ديگر باشيم. اما چنانچه عشق‌مان را دوست می‌داريم، پس چرا اين منع ما را به تنگنا می‌اندازد؟ به جز اينكه عشق‌مان دارد رنگ می‌بازد، حال چه دليلی وجود دارد كه اين منع را يك زيان برشماريم؟ چون نيازمان به عشق را هميشه نمی‌توانيم برای مدت طولانی رفع كنيم.

مثلا در فرضيه‌ی سراب آدم تشنه ـ نه به دليل آن كه شاهدی بر باور خود دارد، بلكه به دليل نيازی كه بدان دارد ـ تصوّر می‌كند كه در دوردست آب، درخت نخل و سايه می‌بيند. نيازهايی كه اميدی به رفع آن‌ها نيست، خود راه‌حل‌هايی برای آنها پديد می‌آورند. تشنگی توهّم آب را می‌بيند، و نياز به عشق توهم برخورد با شاهزاده‌ی روياها را. فرضيه‌ی سراب هميشه يك توهّم مطلق نيست. آدم گمشده در بيابان چيزی را در افق می‌بيند. ولی نخلستان پژمرده، چاه آب خشك و مكانی كه ملخ‌ها به آن‌جا هجوم برده‌اند.

البتّه هيچ چيز ذاتآ دوست‌داشتنی در مورد نحوه‌ی بسته‌بندی و در كيسه نهادنِ خريدها توسط كلوئه وجود نداشت. عشق صرفآ چيزی بود كه من تصميم گرفته بودم به حركات او نسبت دهم، حركاتی كه شايد افراد حاضر در صف سوپرماركت مفهوم ديگری از آن ارائه دهند.

آيا وقتی تخيل تصميم می‌گيرد خود را از شكاف بين دندان‌ها كنار بكشد، آيا زمان آن فرا نرسيده كه به يك ارتودنس ماهر و چيره دست بينديشد؟ وقتی زيبايی را در نگاه ناظر تعريف كنيم، پس وقتی ناظر به جايی ديگر نگاه كند چه اتفاقی می‌افتد؟ ای بسا كه بخشی از جذابيّت كلوئه در همين نكته بود. يك نظريه‌ی زيبايی ذهنی به نحوی شگفت‌انگيز يك بيننده را به طوری دلپذير اجتناب‌ناپذير می‌سازد.