بریده‌هایی از کتاب جن زدگان (تسخیرشدگان)

می‌دانید کتاب خواندن و صحافی کردن دو مرحله ازرشد فکری را نشان می‌دهد. انسان ابتدا عادت به خواندن کتاب می‌کند، سال‌های متوالی از کتاب مراقبت نمی‌کند، آنها را به هر طرفی می‌اندازد و فکر می‌کند نباید یا ارزش ندارد به آنها توجه نشان دهد. اما صحافی مستلزم احترام گذاشتن به کتاب است. صحافی نشانه‌این است که مردم نه تنها کتاب را دوست دارند بلکه آن را شایسته توجه نیز می‌دانند. مردم روسیه هنوز به این مرحله نرسیده‌اند. در حالی که در اروپا سالیان دراز است که کتاب‌ها را صحافی می‌کنند.

زندگی سراسر درد و رنج و ترس است و انسان بدبخت است. خلقت انسان طوری است که زندگی را دوست دارد با وجود اینکه درد و رنج زیادی را نیز تحمل می‌کند. اکنون زندگی را با درد و رنج عوض می‌کند و این فریبی بیش نیست. انسان تازه‌ای بوجود خواهد آمد که خوشبخت و سربلند بر ترس و درد و رنج غلبه خواهد کرد و خود او خدا خواهد شد و دیگر خدایی وجود نخواهد داشت.

در میان ما روس‌ها هنوز دوران بردگی ادامه دارد.

نگاه کن تمام اطرافمان گل و بامیه روییده است تا زمانی که این گیاهان می‌رویند من تو را دوست دارم، اما وقتی بامیه‌ها از رشد باز ایستند من نیز از عشق ورزیدن به تو باز می‌ایستم.

قلبم شکسته، نمی‌توانم هیچ چیز را فراموش کنم. همه چیز در اینجا مرا به یاد گذشته می‌اندازد. اولین شادی‌ها و رنج‌ها را به خاطرم می‌آورد. او کجاست؟ آنها کجا رفتند؟ فرشتگانی که هرگز لیاقتشان را نداشته‌ام. پسرم کجاست؟ پسر عزیزم؟ خود من کجا هستم؟ من قدیمی، مرد فولادین و برومند که چون صخره‌ای محکم و استوار بودم و حالا آندریف یا هر دلقک مسخره‌ای می‌تواند مرا نابود کند

واروارا پتروونا بلافاصله پس از بازگشت از سن‌پترزبورگ دوستش را برای استراحت به خارج از کشور فرستاد. واروارا چنین احساس می‌کرد که لازم است مدتی از یکدیگر دور باشند. استپان تروفی موویچ نیز از این رفتن خوشحال بود و می‌گفت: "آنجا زندگی دوباره خواهم یافت، سرانجام کارم را شروع می‌کنم." اما در اولین نامه‌هایی که از برلین فرستاد همان سخنان قبلی بود، وی برای واروارا پتروونا نوشت: "قلبم شکسته، نمی‌توانم هیچ چیز را فراموش کنم. همه چیز در اینجا مرا به یاد گذشته می‌اندازد. اولین شادی‌ها و رنج‌ها را به خاطرم می‌آورد. او کجاست؟ آنها کجا رفتند؟ فرشتگانی که هرگز لیاقتشان را نداشته‌ام. پسرم کجاست؟ پسر عزیزم؟ خود من کجا هستم؟ من قدیمی، مرد فولادین و برومند که چون صخره‌ای محکم و استوار بودم و حالا آندریف یا هر دلقک مسخره‌ای می‌تواند مرا نابود کند و... "

در دین دیده شده است که هر چقدر فرد فقیرتر و بدبخت‌تر باشد، به همان اندازه برای پاداش بهشت امیدوارتر است و اگر به این نکته یکصد هزار کشیش را اضافه کنیم که وقت خود را صرف این می‌کنند تا امید را در دل‌ها زنده کنند، به این ترتیب، می‌توان نیکلای وسیولودوویچ را در شمار آنها آورد.

در دنیا دوستی‌های عجیب و غریبی وجود دارد. در تمام دوران دوستی، این دو نفر همیشه آماده بودند که رشته دوستی‌شان را از هم بگسلند، اما هرگز نتوانستند. در حقیقت جدایی آن‌ها از یکدیگر امکان‌پذیر نبود. آنکه بحث را شروع کرده بود و جدا می‌شد ابتدا بیمار می‌شد و اگر این جدایی ادامه می‌یافت می‌مرد.

مرد جوان متمدنی در میان صخره‌ها گام برمی‌دارد علف‌ها را می‌چیند و شیره آن را می‌مکد. یک پری از او علت کارش را می‌پرسد و او پاسخ می‌دهد: آگاهی نیروی حیات را می‌جوید، او در جستجوی فراموشی است و جوهر فراموشی در این گیاهان است و بزرگترین آرزویش این است که خیلی زود عقل و شعورش را از دست بدهد (احتمالاً آرزویی بیهوده است).

همه مشکلات روسیه از بیکاری است حتی اتفاقات خوب و بد آن. همه از بیهودگی و بطالت فرهنگی خودمان سرچشمه می‌گیرد. حاضرم این جملات را سی هزار بار دیگر تکرار کنم. ما هنوز یاد نگرفتیم که با کار و کوشش خودمان زندگی کنیم. آیا این شیوه بی‌خبر از آسمان افتاده است؟ چرا نمی‌فهمند که برای داشتن یک مرام خاص باید خودمان کار کنیم. از خلاقیت و تجربیات خودمان استفاده کنیم. از بیهوده گذراندن، ایده‌ای حاصل نخواهد شد. در صورتی که کار کنیم می‌توانیم ایده و مرامی برای خود داشته باشیم