بریده‌هایی از کتاب صلح کردند که جنگ بماند (جلد اول)

«مذاکرات فقط حرف است و حقوق یا تعهداتی را در آن کشور برای ما ایجاد نخواهد کرد.

از نگاه گری، بریتانیا باید در ازای نابودی امپراتوری عثمانی با ایجاد یک کشور مسلمان در نقطه‌ای دیگر به اسلام غرامت می‌داد و وجود مکه و مدینه از نقطه‌نظر مذهبی، باعث می‌شد که ایجاد این دولت در هر منطقه دیگری به غیر از عربستان ناممکن باشد. علاوه بر این، التزام به تعهد مذکور آسان بود، زیرا عربستان قلمرویی محسوب می‌شد که هیچ‌یک از قدرت‌های بزرگ حسرت آن را نمی‌خورد. دیوید لویدجرج بعدها نوشت: «هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که نیروهای خارجی بخواهند بخشی از عربستان را اشغال کنند. این کشور چنان خشک و بی‌حاصل بود که اشغال همیشگی آن برای هیچ قدرت حریصی ارزشمند محسوب نمی‌شد.» [۱۰] در آن زمان هنوز مشخص نشده بود که منابع عظیم نفت در این منطقه وجود دارد.

در آن دوران، چشم‌انداز سیاسی خاورمیانه متفاوت از امروز بود. اسرائیل، اردن، سوریه، عراق و عربستان سعودی در آن زمان تشکیل نشده بودند. بیشتر قسمت‌های خاورمیانه هنوز هم مانند قرون گذشته تحت سلطه امپراتوری خواب‌آلود و غافل عثمانی قرار داشت و حوزه‌ای نسبتا آرام به شمار می‌رفت که تاریخ نیز همانند دیگر رویدادها، در آن به آهستگی در حرکت بود. امروزه و در حالی‌که قرن بیستم به انتهای خود نزدیک می‌شود، سیاست در خاورمیانه از یک جنبه کاملا متفاوت و انفجاری برخوردار است. هیچ انسانی نقشی به اهمیت و تعیین‌کنندگی - گاهی ناخواسته - وینستون چرچیل در پیدایش خاورمیانه‌ای که امروز با آن زندگی می‌کنیم نداشته است. او پیش از جنگ جهانی اول سیاستمداری در حال ظهور ولی به‌شدت بی‌اعتماد به سیاستمداران جوان بریتانیایی بود که هیچ علاقه‌ای به آسیای مسلمان نداشتند. تقدیری شگفت باعث شد که چرچیل و خاورمیانه بارها در حیات سیاسی یکدیگر دخیل شوند و این دخالت تاثیرات خود را بر جای گذاشت. خطوط مرزی که اکنون بر سراسر منطقه خاورمیانه کشیده شده‌اند، اثر زخم‌هایی هستند که از آن مواجهه بر پیکر خاورمیانه برجای مانده‌اند.

اگر شماری از اسناد و تصمیم‌های گرفته شده در سال ۱۹۲۲ را کنار یکدیگر قرار دهیم - بیانیه آلن بی برای استقلال ظاهری مصر، قیمومیت فلسطین و برنامه چرچیل برای فلسطین (که از درون آن اسرائیل و اردن سر برآوردند)، توافق بریتانیا برای ایجاد عراق، قیمومیت فرانسه بر سوریه و لبنان، نشاندن پادشاهان تازه از سوی بریتانیا بر سریر مصر و عراق، حمایت از پادشاهی موروثی برای آنچه که قرار بود کشوری باشد به نام اردن، اعلام تشکیل اتحاد شوروی از سوی روسیه که طی آن روسیه حکومت خود بر آسیای میانه مسلمان را برقرار کرد - خواهید دید که این موارد در کنار یکدیگر به حل‌وفصل کلی مساله خاورمیانه انجامیدند.

اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها تنها کسانی بودند که هنگام تصمیم‌گیری‌ها، بر گرد میز مذاکره می‌نشستند. در این دوره بود که کشورهای خاورمیانه و مرزهایشان در کانون‌های قدرت در اروپا شکل گرفتند. به‌عنوان مثال، مرز میان عراق و آنچه که اکنون اردن می‌نامیم، ساخته و پرداخته بریتانیایی‌ها بود که به‌وسیله سیاستمداران بریتانیایی بر روی یک نقشه خالی بعد از جنگ جهانی اول ترسیم شد. همچنین مرزهای میان عربستان سعودی، کویت و عراق به‌وسیله یک کارمند دولتی بریتانیا در سال ۱۹۲۲ میلادی و مرز میان مسلمانان و مسیحیان به‌وسیله فرانسه در سوریه و لبنان و در روسیه، مرز میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان شوروی ترسیم شد.

. استاد جیمز هنری برستد آمریکایی با طرح این نظریه خود مقبولیت گسترده‌ای یافته است که تمدن نوین - یعنی تمدن اروپایی - نه از یونان و روم بلکه از خاورمیانه - از مصر، یهودیه، بابل، آشور، سومر و اکد - سرچشمه گرفته است.

جرج کرزن، فرماندار کل آتی هند، این منافع را به روشنی چنین توصیف کرده است: «ترکستان، افغانستان، مناطق اطراف دریای خزر، ایران - این نام‌ها برای بسیاری تنها حال‌وهوای مناطق بسیار دورافتاده را تداعی می‌کند ... ولی باید اعتراف کنم که از نظر من آنها مهره‌هایی بر صفحه شطرنجی هستند که بازی بر سر تسلط بر جهان روی آن انجام می‌شود.» [۲] ملکه ویکتوریا این مساله را حتی شفاف‌تر بیان کرده است. وی می‌گوید مساله «برسر برتری روسیه یا انگلستان بر جهان است. [۳]

مبانی حیات سیاسی در خاورمیانه یعنی مذهب، به‌وسیله روس‌ها که کمونیسم را مطرح می‌کردند و بریتانیایی‌ها که ملی‌گرایی یا حکومت سلطنتی را پیشنهاد می‌دادند به چالش گرفته شد.

ویلسون چهره‌ای جنجالی بود و هنوز هم هست: رئیس‌جمهوری آراسته و عینکی، درونگرا و اهل تفکر که به باور ستایش‌کنندگانش رفتاری زاهدانه داشت و از نظر دیگران واپسگرا و جزم‌اندیش به نظر می‌رسید. او دارای چهره‌ای مرموز و ترشرو بود.

در پاییز ۱۹۱۷ هنگامی که لنین - با کمک‌های مالی بیشتر از سوی آلمان - قدرت را در پتروگراد به دست گرفت و در قامت یک دیکتاتور خود را حاکم بر هر آنچه نامید که از دولت از هم پاشیده روسیه باقی مانده بود، به سرعت اقدام به خارج کردن کشور از جنگ کرد. او در مارس ۱۹۱۸ با قبول شرایط آلمان در توافق صلح، شکست را پذیرفت.

لنین خود روس بود، ولی اعتقاد داشت که وظیفه او یاری رساندن به شکست روسیه و فروپاشی امپراتوری آن است.

ولادیمیر ایلیچ اولیانوف که در سال ۱۹۰۱ نام مستعار لنین را برگزیده بود، وکیلی بود که زندگی خود را وقف نظریه مارکسیسم و منازعات طبقاتی کرده بود. او اندکی چاق و عضلانی با شانه‌هایی به جلو خم شده همانند یک بوکسور بود - لنین مردی باهوش ولی خشن و کم‌تحمل بود که نیروی مخرب منطق خود را بدون هراس به هر سو روان می‌کرد.

سایکس در خلال تابستان ۱۹۱۶، زمان زیادی را صرف سخنرانی‌های عمومی می‌کرد و در این سخنرانی‌ها اصطلاح جدید «خاورمیانه» را رایج کرد. این اصطلاح در سال ۱۹۰۲ و توسط آلفرد تایر ماهان، مورخ و افسر نیروی دریایی ایالات‌متحده، ابداع شده بود تا نشانگر منطقه واقع میان عربستان و هند باشد.

آنچه که فرانسوی‌ها «ماموریت تمدن‌سازی» خود می‌نامیدند از نظر بریتانیایی‌ها در حکم ضمیمه کردن به خود بود که اغلب به شکل تحمیل زبان و فرهنگ فرانسوی بر جامعه بومی نمایان می‌شد.

قرار بر این شد که به غیر از فلسطین و مناطقی که بریتانیا و فرانسه بر آنها حکومت مستقیم بر آن اعمال می‌کردند، خاورمیانه به کشوری عربی یا فدراسیونی از دولت‌های ظاهرا مستقل ولی تقریبا تقسیم‌شده زیر حوزه نفوذ بریتانیا و فرانسه تبدیل شود.

سرانجام قاهره به مرکز سیاست‌گذاری بریتانیا برای خاورمیانه تبدیل شد و در لندن نیز در کمال خرسندی کلیتون، لرد کیچنر، رهبر محفل قاهره، و نماینده او، مارک سایکس، به طراحان واقعی سیاست خاورمیانه تبدیل شدند.

نخست‌وزیر به اعضای کابینه خود گفت هنگامی که آنها در مورد آینده سرزمین‌های عثمانی بحث می‌کردند، این «مباحثه آنها همانند مشاجره گروهی از دزدان دریایی بود.»

قسطنطنیه بیش از یازده قرن پایتخت امپراتوری روم شرقی و سپس به مدت بیش از چهار قرن پایتخت جانشین آن یعنی امپراتوری عثمانی بود. قسطنطنیه همانند شهر رم بر روی هفت تپه ساخته شده و همانند رم شهری جاودان بود که موقعیت راهبردی آن اهمیت همیشگی در مسائل جهانی را به آن بخشیده است.

قدرت‌های اروپایی با کشف مسیرهای دریایی در قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی، بر سر کنترل بر دیگر نقاط جهان با یکدیگر به رقابت و هم‌چشمی پرداختند. بریتانیا تقریبا بازیگری دیرورود در این مسابقه بود که در نهایت، دیگران را پشت سر گذاشت.

ایران در سال‌های ۱۶-۱۹۱۵ به‌عنوان موجودیتی مستقل، از صفحه ناپدید شده بود و به‌طور کامل تحت سلطه قدرت‌های متفق قرار داشت.