بریده‌هایی از کتاب گفتگو در محضر امیرالمؤمنین علی(ع)

ماهیت گناه چیست و چه می‌شود که انسان گناه می‌کند؟ گناه یک بیماری (قلبی) است که داروی شفابخش آن توبه و استغفار، و شفای آن هنگامی است که دیگر به سوی آن بازنگردی. اَلْذّنُوبُ داءٌ وَ الدّواءُ الإسْتِغْفارُ، وَ ألشِّفاءُ أن لا تَعودَ.

هیچ خصلت خوب دیگری به پای حیا نمی‌رسد.

آیا گناه، روی زندگی و از دست رفتن نعمت‌ها اثر می‌گذارد؟ بلی، هیچ نعمت، رفاه یا عیشی از شما گرفته نمی‌شود مگر به وسیله گناهانی که مرتکب می‌شوید. خداوند هرگز به بندگان خود ستم نمی‌کند.

نظر شما در مورد ارتباط عاطفی با خویشان (صله رحم) چیست؟ بِصِلَةِ الرَّحِمِ تَستَدِرُّ النِّعَمُ. پیوند با خویشان، عامل وفور نعمت‌ها است.

سه چیز است که نباید از آنها شرم کرد، پذیرایی از مهمان، برخاستن پیش پای پدر و معلم، و دنبال حق رفتن هر چند که اندک باشد.

چه سفارشی به والیان و حاکمان دارید؟ اِذا وُلّیتَ فَاعْدِلْ. اگر به حکومت و ریاستی رسیدی (فقط) به عدل رفتار کن.

چرا دشمنان و مخالفان دانشمندان از میان افراد جاهل بروز می‌کنند؟ زیرا انسان دشمن چیزی است که خود به آن جاهل است. اَلْنَّاسُ اَعْداءُ ما جَهِلُو.

توبه ۳۶۲- حقیقت توبه چیست؟ التَّوبَةُ نَدَمٌ بالْقَلْبِ وَ اسْتِغْفارٌ باللَّسانِ وَ تَرْک بالْجَوارِحِ وَ اضْمارٌ اَنْ یعُودَ. توبه عبارت است از پشیمانی قلبی، طلب آمرزش با زبان، ترک گناه و تصمیم بر عدم تکرار آن.

اگر کسی برای رضای خداوند از چیزی دست بکشد، خداوند جبران خواهد کرد؟ بله، هر که برای جلب رضای خدای تعالی از چیزی (که میل به آن دارد) دست بکشد (چون خداوند نهی فرموده) خداوند بهتر از آنرا به او خواهد داد. مَنْ تَرَک للهِ شَیئاً عَوَضَهُ الله‌ُ خَیراً مِنْهُ.

آیا ممکن است کسی توبه کند و قبول نشود؟ خیر، هر که توفیق توبه پیدا کند از پذیرش آن محروم نمی‌شود.

گفتم: مولای من بعضی‌ها آدم خوبی نیستند ولی حرفهای خوبی می‌زنند و گفتار حقی دارند، آیا می‌توان به گفتار آنها توجه نمود یا چون آدم خوبی نیستند نباید به حرفهای خوب آنها توجه کرد؟ فقال (علیه السلام): لا تَنْظُرْ اِلی مَنْ قالَ وَ انظُرْ اِلی ما قالَ. حضرت فرمود: در سخن، نظر به گوینده مکنید بلکه نظر به گفتار نمایید. یعنی گفتار صحیح را از هر که باشد، یاد بگیرید.

لازم است انسان عاقل، به حساب خود رسیدگی دقیق کند و تمام نقایص و عیوب خویش را در تمام امور دینی خود، در نظرها و آرای خود، در خلقیات و رفتار خود، در آداب و طرز معاشرت خود، با شمارش صحیح، مشخص نماید و تمام آنها را به ذهن خود بسپارد؛ یا آنکه در صفحۀ کاغذی بنویسد و برای برطرف نمودن آن عیوب کوشش نماید.

برای مؤمن سه ساعت است (شبانه‌روز خود را باید سه قسمت کند) ساعتی را با پروردگارش راز و نیاز کند (در کار خدا مصرف نماید و به فکر اصلاح آخرت باشد. عبادات خود را انجام دهد.) و در بخشی از وقت، معاش خود را اصلاح نماید (برآورده کردن نیازهای زندگی از راه کار و درآمد و رسیدگی به امور خانواده و زندگی معیشت) و ساعتی هم بین خود و لذت‌های حلال و خواهش‌های غیر حرام آزاد بگذارد. (هم به جسم خود برسد و هم به روح خود. تفریح برود، با زن و بچه‌اش گفتگو و دوستی داشته باشد، لذت‌های حلال داشته باشد تا روحیه بگیرد و به امور دیگر بهتر برسد و سرحال و با نشاط باشد.)

بعضی از این آدم‌های بی‌بندوبار، که آزادی را در بی‌بندوباری می‌دانند خود را عاقل هم می‌دانند! قال (علیه السلام): ذِهابُ الْعَقْلِ بَینَ الْهَوی وَ الشَّهْوَةِ. عقل آدمی در کشاکش هواهای نفسانی و شهوات از بین می‌رود.

بدترین نادانی‌ها، جهل انسان به خود و امور خود است.

هر که آتش فتنه را برافروزد خود زودتر در آن می‌سوزد و هیزم آن فتنه می‌شود.

بُنِی الإسلامُ عَلَی أربَعِ دَعائِم: ألیقینُ و الصَّبرُ و الجِهادُ و الْعَدْلُ. اسلام بر چهار ستون بنا شده است که عبارت اند از یقین، صبر، جهاد و عدالت‌خواهی

خیرِ دنیا و آخرت در چیست؟ در چهار چیز: راستگوئی، امانت‌داری، عفت شکم (غذای حرام نخوردن)، و اخلاق نیکو.

زیبایی باطن به چیست؟ جَمالُ الباطِنِ حُسْنُ السَّریرَةِ. زیبایی و جمال باطن رفتار نیکو است.

فقال (علیه السلام): تَعَلَّمُوا العِلْمَ صِغاراً تَسُوَدوُا بِهِ کباراً. دانش را در جوانی و خردسالی فرا گیرید تا وقتی بزرگ شدید سبب سربلندی و آقایی شما باشد. مَنْ لَمْ یتَعَلَّمْ فِی الصِّغَرِ لَمْ یتَقَدَّمْ فِی الْکبَرِ. زیرا کسی که در بچگی و خردسالی چیزی فرا نگیرد وقتی بزرگ شد جلو نخواهد افتاد (بلکه همیشه عقب‌مانده است).