کتاب سلوک شعر (نقد و تئوری شعر)

وقتی شاعر کهن از محبوب یا معشوق سخن می‌گوید، چهرهٔ مرد و زنِ بخشندهٔ لذت، یکی است؛ چرا که موقعیت یا شأن انسانیِ زن مطرح نیست. زن نیز مانند مغبچه، شراب، گل، چمن و... وسیله‌ای است برای کامل‌شدن لذت لحظه‌ای شاعر.

منم آن شاعر ساحر که به افسون سخن از نیِ کلک، همه قند و شکر می‌بارم

اصولن اگر بخواهیم برای شعر هدفی قائل باشیم، باید بگویم که هدف شعر، خود شعر است. همان‌گونه که هدف زندگی، خود زندگی است

شعر را به‌زور نمی‌شود سر هم کرد. البته می‌شود این کار را کرد، ولی دراین‌صورت، دیگر شعر نیست، شعار یا مقاله‌ای موزون یا ناموزون و یا اجتهاد خواهد بود.

«راست می‌گوید آن حیوانک می‌دهند از پس این پرده که هست، پرده‌داران سحر، روشنی دست بدست زن تو چشم براه است هنوز مانلی تند برو صبح شده است!»

درعین‌حال باید گفت که این یار، همیشه زن نیست، مغبچه یا پسر نوجوان خوشرویی است که لذت‌جویی را کامل می‌کند.

نخست اینکه معیار خوبی، فرمانبری است. پس باید فرمانده‌ای باشد که زن از آن فرمانبری کند. و فرمانده کسی جز شوهر، پدر و یا به‌طور کلی «مرد» نیست. پس زن در رده‌ای پایین‌تر به‌عنوان فرمانبَر عمل می‌کند. پس اگر فرمانبر از فرمان سرپیچی کرد، باید تنبیه شود. یعنی اگر زنی اعتراض کرد (به نابسامانی یا هر مشکلی)، یعنی بانگ او در خانه بلند شد و یا اگر خواست به کوچک‌ترین حق خود (مثل حرف‌زدن با دیگری و یا از خانه بیرون‌رفتن) دست یابد، همهٔ این‌ها نشانهٔ نافرمانبری و مستوجب تنبیه است

چه نغز آمد این یک سخن زان دو تن که بودند سرگشته از دست زن یکی گفت کس را زنِ بد مباد دگر گفت زن در جهان خود مباد

در خرّمی بر سرایی ببند که بانگ زن از وی برآید بلند چو زن راه بازار گیرد بزن! وگرنه تو در خانه بنشین چو زن

یا شعر نظامی گنجوی که در آن هر کجا قتلی روی می‌دهد، دخالت زن را حتمی می‌داند