بریده‌هایی از کتاب مونس العشاق

و به حُسن که مطلوب همه است دشوار میتوان رسیدن زیرا که وصول به حُسن ممکن نشود الا به واسطه ی عشق، و عشق هر کسی را به خود راه ندهد و به همه جایی مأوا نکند و به هر دیده روی ننماید، و اگر وقتی نشان کسی یابد که مستحق آن سعادت بود، حُزن را بفرستد که وکیل او است تا خانه پاک کند و کسی را در خانه نگذارد

عشق را از «عَشَقَه» گرفتهاند و عشقه آن گیاهی است که در باغ پدید آید در بن درخت، اول بیخ در زمین سخت کند، پس سر بر آرد و خود را در درخت میپیچد و هم چنان میرود تا جمله درخت را فراگیرد، و چنان اَش در شکنجه کشد که نَم در میان رگِ درخت نماند، و هر غذا که به واسطه ی آب و هوا به درخت میرسد به تاراج میبرد، تا آن گاه که درخت خشک شود.

ور باد نبودی که سر زلف ربودی رخساره معشوق به عاشق که نمودی؟

عشق جوابش داد که من از بیت المقدسم از محله روح آباد از درب حُسن. خانه ای در همسایگی حُزن دارم، پیشه من سیاحت است، صوفی مجردم، هر وقتی روی به طرفی آورم، هر روز به منزلی باشم و هر شب جایی مقام سازم. چون در عرب باشم عشقم خوانند، و چون در عجم آیم مهرم خوانند. در آسمان به مُحرک مشهورم و در زمین به مُسکن معروفم، اگرچه دیرینهام هنوز جوانم و اگر چه بی برگم از خاندان بزرگم. قصه من دراز است، «فی قصتی طول وانت ملول.» ما سه برادر بودیم به ناز پرورده و روی نیاز ندیده، و اگر احوال ولایت خود گویم و صفت عجایبها کنم که آن جا است شما فهم نکنید و در ادراک شما نیاید، اما ولایتی است که آخرترین ولایتهای ما آن است، و از ولایت شما به نه منزل کسی که راه داند آن جا تواند رسیدن. حکایت آن ولایت چنان که به فهم شما نزدیک باشد بکنم.

سهروردی در مونس العشاق معتقد است باید همه با هم در ایجاد تغییری نهادینه در جامعه خود بکوشند تا عشق حسب منشور الهی بتواند وارد مملکت آنها گردد و می گوید تا همه مردم شهر با هم خود اقدام به ذبح گاو حاکم غاصب بر خود ننمایند، عشق الهی بر آنها وارد نخواهد شد، پس انتظار هر تغییری در وضعیت اجتماعی و سیاسی و حکومتی بدون اقدام عملی همگان حسب منشور الهی عشق انتظاری عبث است. سهروردی ایجاد تغییر از «حکومت گاو» به «حکومت عشق» را به عنوان توفیق ذکر می نماید.