بریده‌هایی از کتاب تاریخ شفاهی بمباران شیمیایی سردشت

ب) عوامل اعصاب: ین عوامل با ایجاد اسپاسم‌های عصبی روی سلسله اعصاب که کلیه‌ها، ماهیچه‌ها و عضلات بدن انسان را تحت کنترل دارد، بدن را از حرکت وامی‌دارد و در صورت ازکارافتادن این نیروی محرکه، مرگ انسان حتمی است و قربانی در چند دقیقه فوت می‌کند. این عوامل از مدرن‌ترین عوامل شیمیایی هستند.

الف) عوامل خون: این عامل از طریق استنشاق وارد بدن می‌شوند و با خون مخلوط شده و در بافت‌های بدن ضایعاتی را به وجود می‌آورند که باعث اختلال در تنفس و سایر اعضای اصلی بدن می‌گردند. پس از ورود به بدن و نفوذ از طریق ریه‌ها با هموگلوبین ترکیب می‌گردد و درنتیجه اکسیژن خون در بافت‌ها رها نمی‌شود و یک ماده سمی به نام اکسی هموگلوبین را تشکیل می‌دهد که مانع از رسیدن اکسیژن به خون و بافت‌ها می‌شود. بدین ترتیب، جریان خون در مسیر خود سرگردان باقی می‌ماند و به‌تدریج جذب بدن می‌شود و سبب ایجاد اختلال در تنفس و مرگ سلولی می‌گردد. عامل خون دارای بوی سبزی تازه و بادام تلخ است.

کسی که در معرض این عوامل قرار می‌گیرد تصور نگرش مثبت به آینده در او بسیار ضعیف و دشوار می‌شود و بر ترس و هراس آن‌ها می‌افزاید. هرچقدر مقدار عوامل شیمیایی بیشتر یا کمتر باشد، بر زمان پایداری عامل تأثیر می‌گذارد. عوامل شیمیایی بلافاصله بعد از انفجار در محل پراکنده می‌شوند و منطقه‌ای به عرض ۳۰۰ متر و عمق ۲۰۰ متر را زیرپوشش خود قرار می‌دهند. اکثر عوامل شیمیایی را می‌توان به‌صورت ابر یا ذرات معلق در هوا پخش کرد این عوامل در استحکامات و تأسیسات و جاهای دیگر نفوذ کرده و در کل، اکثر موانع را در برمی‌گیرد.

۶- افلاتوکسین: نوعی سم تولیدشده از دسته قارچ‌هایی است که در غلات پرورش پیدا می‌کنند. افلاتوکسین به‌طور بالقوه عامل سرطان‌زایی است که موجب سرطان کبد می‌شود. این سم در مقادیر بالا می‌تواند سبب درد شکمی، تورم ریه‌ها و مغز، تشنج، کما و درنهایت مرگ شود. رژیم بعث بیش از ۵۲۰ گالن افلاتو کسین تولید کرده بود.

۵- بوتولینوم توکسین نوعی سم است که از باکتری «کلاستریدیوم بوتولیندوم» به دست می‌آید و یکی از مرگبارترین سموم شناخته‌شده است. میزان بسیار کمی از آن اگر با غذا تماس پیدا کند، می‌تواند موجب گرفتگی عضلات معده، تاری دید و ضعف عضلانی گردد و تا فلج و مرگ نیز پیش رود. بوتولینوم چنانچه به این شکل تولیدشده باشد – به‌ویژه هنگامی‌که استنشاق صورت گیرد – با فلج و مرگ سریع همراه خواهد بود. میزان ۷۰ بیلونیوم گرم از این سم برای کشتن کافی است. بغداد بالغ‌بر ۵ هزار و ۳۰۰ گالن از سم بوتولینوم تو کسین را تهیه‌کرده بود.

۴- سیاه‌زخم ANRHRAX سه دسته زخم بیماری‌زا وجود دارد: پوستی، گوارشی، و ریوی یا تنفسی. مرگ‌آورترین نوع آن و تنها نوعی که به‌عنوان سلاح شناخته‌شده، سیاه‌زخم تنفسی است که با علائم شبیه آنفولانزا شروع می‌شود اما درنهایت، ریه‌ها را پر از مایع می‌کند و منجر به مرگ می‌شود. تنها میزان کمی از سیاه‌زخم در برخی افراد مستعد برای ایجاد یک عفونت مرگبار کافی است. عراق حداقل ۲ هزار و ۲۰۰ گالن از میکروب سیاه‌زخم تولید کرده است. بازرسان تسلیحاتی می‌گویند، عراق همچنین از دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی در تلاش برای تولید نوع مرگبارتر سیاه‌زخم خشک (پودری) بوده است.

۳- گاز خردل گاز خردل در حالت معمولی به‌صورت مایع بی‌رنگی است که به گاز تبدیل می‌شود و ممکن است بی‌بو بوده یا بوی تند خردل یا سیر را ایجاد کند. خردل به هنگام تماس با بدن فرد بافت‌ها را از بین می‌برد و زخم‌هایی شبیه تاول ایجاد می‌کند و منجر به آسیب رساندن به ریه‌ها و چشم‌ها می‌شود. خردل اغلب مرگ‌آور نیست اما می‌تواند سبب کوری، مشکلات تنفسی و دیگر آسیب‌های جسمانی شود که برای سال‌ها دردآور خواهد بود. این گاز برای اولین بار در جنگ جهانی اول مورداستفاده قرار گرفت. بغداد دودسته آمار از میزان تولید این گاز را اعلام کرده است. اولین بار میزان تولید خود را ۳ هزار و ۸۰ تُن امّا بار دوم ۲ هزار و ۸۵۰ تُن اعلام کرد. عراق به استفادۀ گسترده از گاز خردل علیه نیروهای ایرانی در طول جنگ اعتراف کرده است. بغداد به سازمان ملل اعلام داشته که بالغ‌بر ۵۵۰ گلوله توپ حاوی گاز خردل را پس از جنگ ۱۹۹۱ خلیج‌فارس نابود کرده است.

۲- سارین همانند وی ایکس مایع بوده و به‌سرعت تبخیر می‌شود. سارین همچون vx موجب ناتوانی، فلج و در پایان خفگی می‌گردد. فرقه «آنوم» در متروی توکیو در سال ۱۹۹۵ با پخش سارین چند تن از شهروندان ژاپنی را به کام مرگ فرستاد. عراق در ابتدا به بازرسان تسلیحاتی اعلام کرده بود که ۱۱۲ تُن از این مادۀ سمی را در اختیار دارد امّا بعدها ادعا کرد این میزان ۷۹۰ تُن بوده است. این کشور همچنین نوعی بمب‌های ترکیبی تولید کرد که حامل ۲ محفظۀ جداگانۀ مواد شیمیایی بود و پس از انفجار در ترکیب با یکدیگر سارین ایجاد می‌کرد. عراق با ساخت هزاران راکت، گلوله‌های توپ و بمب‌های محتوی سارین آن‌ها را علیه در جنگ با ابران استفاده کرد.

۱- وی ایکس vx سمی‌ترین سلاح شیمیایی است و به شکل مایع چسبناک و بی‌رنگی است که به‌آرامی به گاز بی‌رنگ‌وبو تبدیل می‌شود. وی ایکس با تحریک اعصاب موجب تشنج و فلج رگ‌های خونی و ریه‌ها می‌شود. مقدار ۱۰ میلی‌گرم از این ماده بر روی پوست برای مرگ کافی است و قربانیان درنهایت براثر خفگی می‌میرند. عراق توانایی ساخت بیش از ۲۰۰ تن وی ایکس را داشته و هرگز نیز آمار واقعی آن میزانی که صدام ادعا می‌کرد نابود نموده، به دست نیامده است.

سال‌ها پس از جنگ جهانی دوم، بار دیگر در جنگ ایران – عراق عوامل شیمیایی در سطحی وسیع توسط ارتش بعثی عراق علیه مردم بی‌دفاع حلبچه، سردشت و سایر شهرهای مرزی ایران مورداستفاده قرار گرفت که بررسی پیامدهای آن در سردشت موضوع اصلی این کتاب است.

به‌طورکلی تلفات سلاح‌های شیمیایی در جنگ اول جهانی فوق تصور بود؛ زیرا بیش از یک‌میلیون مصدوم و نود هزار کشته برجای نهاد. با ورود عامل خردل به صحنۀ جنگ، که در محیط‌زیست آلودگی پایدار ایجاد می‌کرد، جنگ شیمیایی وارد مرحلۀ تازه‌ای شد. زیرا دو دهه بعد در جنگ جهانی دوم، گازهای خطرناک‌تری از گازهای به‌کاررفته در جنگ جهانی اول، توسط آلمان‌ها ساخته شد مانند: تابون – سارین و سومان امّا در جنگ از آن‌ها استفاده نشد. هراس از مقابله‌به‌مثل کشورهای طرف جنگ، غیرقابل‌کنترل بودن عواقب و تلفات ناشی از این سلاح‌ها، عدم آموزش‌های استاندارد و فقدان آمادگی و ترس از مبتلا شدن به عوارض ناشناخته، از دلایل احتمالی عدم استفاده از این عوامل شیمیایی بودند

چنان‌که در طول همین جنگ برای اولین بار عامل شیمیایی ناتوان‌کنندۀ خردل (سولفارد موستارد) توسط ارتش آلمان استفاده شد. در جنگ جهانی اول جمعاً ۱۲۴۲۰۰ تن گاز سمی شیمیایی به کار رفت. در اواخر ۱۹۱۵ متحدین با ساختن ماسک ضد گاز و استفاده از آن توانستند، عوارض این سلاح مخرب را کاهش دهند. بعدازآن، آمریکا درصدد آمد که گازی تولید کند که ماسک هم بر آن کارآیی نداشته باشد و گاز تاول‌زا را ساخت. بعد از قرارداد ژنو در سال ۱۹۲۵ که کاربرد سلاح‌های شیمیایی ممنوع شد فقط ایتالیایی‌ها در سال ۱۹۳۶ حملۀ شیمیایی گسترده‌ای علیه مردم بی‌دفاع اتیوپی انجام دادند.

امّا کاربرد وسیع سلاح‌های شیمیایی به شکل مدرن آن در جنگ اول جهانی رخ داد. روز ۲۲ آوریل ۱۹۱۵ م. که به‌عنوان روز تولید جنگ شیمیایی نام گرفت، ارتش آلمان در شهر ایپر بلژیک، با استفاده از کپسول‌های محتوی گاز خفه‌کنندۀ کلر، هزاران نفر از سربازان متفقین را در جبهه مخالف از پای درآورد و ازآن‌پس طرفین درگیر به‌صورت مکرر و در مقیاس وسیع از انواع سلاح‌های شیمیایی علیه یکدیگر استفاده کردند.

تاریخچۀ سلاح‌های شیمیایی احتمالاً به روشن کردن آتش‌های بزرگ و پرتاب توپ‌های گوناگون و حرارت حاصل از ترکیب گوگرد (آتش یونانی) در دوره‌ی باستان برمی‌گردد. کاربرد جنگ‌افزار شیمیایی قبل از تاریخ مدرن شروع‌شده است و در آن زمان‌ها برای غلبه بر دشمن از آتش، دود و گازهای سمی استفاده می‌شد

هندیان باستان در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد، در جنگ‌ها از پرده‌های دود – وسایل آتش‌زا، گازها و بخارات سمی که سبب خواب رفتن و خمیازه کشیدن افراد می‌شد استفاده می‌کردند.

اختاپوس و ماهی مرکب برای آن‌که خود را از دید مهاجم دورنگه دارند، ماده سیاه‌رنگی را در آب پخش می‌کنند تا از دید دشمن پنهان باشند. مورچه نیز برای کشتن یا آسیب رساندن به مورچه‌های دیگر، اسید فورمیک در هوا پخش می‌کند. مارها و عقرب‌ها نیز با نیش زهرآگین خود سبب کشتن یا صدمه زدن به سایر جانوران می‌شوند؛ بنابراین شاید استفاده از عوامل شیمیایی در جنگ‌ها با الهام از حیوانات بوده باشد.

عوامل شیمیایی نیز به ترکیباتی اطلاق می‌گردد که در صورت کاربرد مؤثر علیه انسان و حیوان و یا گیاه منجر به مرگ یا ضایعات قابل‌توجه دائمی یا موقتی در ساختار اندامی آن‌ها شود؛ به‌عبارت‌دیگر جنگ‌افزار شیمیایی عوامل شیمیایی هستند که به‌صورت جامد، مایع و گاز تهیه می‌شوند و در صورت انتشار در صحنۀ نبرد، منجر به بروز آثار کشنده، آسیب رساننده یا ناتوان‌کننده در موجودات زنده می‌شود.

اصطلاح «سلاح‌های کشتارجمعی» نخستین بار در سال ۱۹۴۸ دریکی از اسناد کمیسیون تسلیحات نوع کلاسیک به کار رفت و ازآن‌پس رواج گسترده‌ای یافت. سلاح‌های کشتارجمعی شامل انواع سلاح‌های اتمی، باکتریولوژیک و شیمیایی است که گاه با علامت اختصاری A.B.C از آن‌ها یاد می‌شود و در مقابل سلاح‌هایی قرار دارند که به سلاح‌های متعارف موسوم هستند. در زبان فارسی علامت مخفف این سلاح‌ها «ش.م.ه» است که نیروهای نظامی در تعلیمات خود تحت همین عنوان نحوه مقابله با آن را می‌آموزند. این حروف مخفف عبارت شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای است. گاهی نیز از این سلاح‌ها با عنوان «ش.م.ر» یاد می‌شود که حرف «ر» مخفف کلمه رادیواکتیو است.