بریده‌هایی از کتاب اصول و روش‌های حفظ قرآن

امام خمینی+، خود به تلاوت کتاب الاهی اهمیت می‌داد و در موارد مختلف، طلاب علوم دینی را بدین امر سفارش می‌کرد: هان ای حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های اهل تحقیق! به پا خیزید و قرآن را از نشر جاهلان متنسک و عالمان متهتک، که ازروی علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته و می‌تازند، نجات دهید و این‌جانب ازروی جد نه تعارف معمولی می‌گویم از عمر به‌بادرفته خودم در راه اشتباه و جهالت تأسف دارم و شما ای فرزندان برومند اسلام، حوزه‌ها و دانشگاه‌ها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسیار مختلف آن بیدار کنید. تدریس قرآن در هر رشته‌ایی از آن را محط نظر و مقصد اعلای خود قرار دهید. مبادا خدای ناخواسته در آخر عمر، که ضعف پیری بر شما هجوم کرد، از کرده‌ها پشیمان [شوید] و تأسف بر ایام جوانی بخورید، همچون نویسنده.

ملا فتح‌الله کاشانی+ دو چیز است که از ویژگی‌های قرآن است: یکی آن‌که معجزه است، دوم آن‌که محفوظ است در صدور؛ یعنی آن را یاد می‌گیرند و از یاد می‌خوانند، چه کتب سالفه که معجزه نبوده‌اند و هیچ‌کس از یاد نمی‌خوانده، بلکه از اوراق کتابت می‌خوانده‌اند. پس این دو چیز مخصوص به قرآن است و از قتاده نیز مروی است که «اعطی هذه الامه الحفظ و من کان قبلها لا یقرؤن الکتاب الا نظراً فاذا اطبقوه لم یحفظوا ما فیه الا الیسیر».

شهید ثانی در کتاب شریف منیه المرید در آداب درس و تحصیل علوم دین می‌فرماید: نخستین و مهم‌ترین چیزی که شاگرد قبل از شروع به تحصیل باید بدان بپردازد، آن است که حفظ کتاب خداوند متعال را شروع نماید و قرآن را به‌صورت قوی و متقن حفظ کند؛ زیرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و بااهمیت‌ترین آنهاست.

استاد شحات محمد انور درباره این‌که چرا بیشتر قاریان و استادان قرآن کریم مصری‌اند، می‌گوید: در مصر، دانشگاه الازهر در خدمت قرآن است. در آنجا فرد عالم ـ که هم‌مرتبه حجت‌الاسلام در ایران است ـ لازم است که حافظ قرآن باشد. محل‌هایی نیز جهت تعلیم قرآن در تمام استان‌ها و اماکن مصر وجود دارد و این معاهد در کشور مصر بسیار است. حتی ممکن است، فردی در این دانشگاه‌ها مدارک بالایی را نیز دریافت کند. زمانی نیز مشاهده شده است که افراد در سنین بالا، وارد این دانشگاه‌ها شده و در آن به فراگیری علوم قرآنی پرداخته‌اند. به نوشته فرید وجدی، حفظ تمام قرآن از شرط‌های ورود به دانشگاه اسلامی الازهر مصر است و داوطلبان باید دست‌کم، بیست امتیاز از چهل امتیاز حفظ را به دست آورند.

حضرت علی(ع) فرمود: «ثلثة یزدن فی الحفظ و یذهبن بالبلغم، قراءة القرآن و العسل و اللبان»؛ سه چیز است که حافظه را افزایش می‌دهد و بلغم را از بین می‌برد: قرائت قرآن، عسل، نوشیدن شیر.

قال رسول الله(ص): «حَمَلَةُ القرآنِ عُرَفاءُ اَهْلِ الْجَنَّة»؛ حاملان قرآن، سرشناسان اهل بهشت‌اند.

پیامبر اکرم(ص) فرمود که درجات بهشت به تعداد آیه‌های قرآن است. وقتی که صاحب قرآن وارد بهشت شود، به وی می‌گویند بخوان و بالا برو، که هر آیه، درجه‌ای دارد. پس برتر از درجه حافظ قرآن، درجه‌ای نیست. همچنین در روایات بیان شده است که حافظان قرآن، توان شفاعت‌کردن دیگران را نیز دارند. هم‌نشینی با فرشتگان، آمرزش گناهان و نجات از عذاب الهی از دیگر آثار و پاداش‌های اخروی است که برای حافظان قرآن گفته شده و روایاتی که در این زمینه قبلاً بیان شد، این آثار و پاداش‌ها را منحصر به حافظان صدر اسلام نکرده است؛ بلکه شامل همه حافظان قرآن در طول تاریخ خواهد بود.

بدون ترجمه باشد. اساتید حفظ معتقدند، بهتر است حافظ از قرآنی استفاده کند که ترجمه نداشته باشد و برای ترجمه از منبع دیگری استفاده کند؛ زیرا هنگام حفظ قرآن توجه به ترجمه ما را از مسیر اصلی حفظ دور می‌سازد. بنابراین بهتر است، پیش از آغازِ حفظ درباره ترجمه، تفسیر اجمالی آیات و برخی از شأن نزول‌ها آگاهی به دست آورد.

قرآنی که انتخاب می‌شود، باید متن و زمینه‌ای ساده داشته باشد. قرآنی که حافظ استفاده می‌کند، باید ساده و خوانا با اعراب‌گذاری و علائم رسم و ضبط دقیق باشد و نباید صفحات آن زرق و برق یا نقش و نگار داشته باشد و در ضمن، رنگ زمینه صفحات، سفید هم نباشد، که باعث خستگی چشم می‌شود.

از نکات بسیار مهم و مؤثر در حفظ قرآن، انتخاب قرآن مناسب برای حفظ است. در انتخاب قرآن، شایسته است موارد زیر رعایت شود. اول این‌که باید از آغاز تا پایان حفظ، حتی برای مرور، از یک قرآن استفاده کرد. منظور از یک قرآن، یک نوع رسم‌الخط قرآن با ویژگی‌های صفحه‌بندی و چاپ معین است، نه یک قطع معین

راز موفق‌بودن در حفظ قرآن نیز به‌کارگیری روش درست است. برای اتخاذ یک روش درست باید حافظ قرآن با توجه به وضعیت خود به مطالعه مقدمات و مهیاساختن شرایط لازم بپردازد و برنامه‌ای را یا به‌صورت شخصی تدوین و یا از اساتید حفظ اخذ نماید و به‌صورت منظم به این برنامه عمل کند. عواملی که در یک برنامه مناسب برای حفظ قرآن به آنها توجه شود، موضوعاتی از قبیل تعیین سرعت و مقدار حفظ، نوع و حجم قرآن، انتخاب استاد و جلسه مناسب، انتخاب همراه و هم‌مباحثه و ... می‌باشد

علم تجوید ما را قادر می‌سازد که بتوانیم قرآن را با لهجه فصیح و زیبای عربی بخوانیم. تجوید علاوه بر زیباکردن قرائت، می‌تواند به حُسن حفظ نیز کمک کند؛ زیرا با تلفظ صحیح کلمات، کلماتی مانند «اسم و اثم» «تالمون و تعلمون» «اغنی و اقنی» به‌درستی ازهم متمایز خواهند شد و بر صحت حفظ تأکید می‌شود. علاوه بر آن، قواعد و احکام تجویدی نیز مانند قواعد صرف و نحو می‌تواند علامت و نشانه‌ای برای شناخت و تمایز آیات مشابه باشند.

دانستن قواعد صرف و نحو زمینه فهم معنای آیات را نیز فراهم می‌کند. این امر آن‌چنان مهم است که می‌توان آن را از مؤثرترین عوامل پیشرفت در حفظ قرآن دانست و همچنین آشنایی با صرف و نحو و لغت عربی، باعث علاقه بیشتر حافظ می‌شود و آیات را نیز در ذهن، زیباتر و دل‌نشین‌تر می‌کند.

حافظ قرآن باید با روخوانی و روان‌خوانی قرآن آشنا باشد تا کلمات را به‌صورت غلط و نادرست حفظ نکند. کسانی که پیش از حفظ قرآن، براثر زیادخواندن و انس با قرآن با کلمات آن آشنایی بیشتری دارند، به‌راحتی می‌توانند قرآن را حفظ کنند. هرقدر انس انسان با آیات قرآن بیشتر باشد، به‌خاطرسپاری و حفظ آنها با سهولت بیشتری انجام می‌شود.

انسانی که می‌خواهد در راه موفقیت، تمرکز و کنترل ذهن گام نهد، باید ذهن خود را از گذشته خالی کند و به آینده امیدوار باشد. اگر ما از لحظه حال، درست و صحیح استفاده کنیم، آینده بر وفق مرادمان خواهد بود.

اول آن‌که برنامه تعیین‌شده برای حفظ، باید کمی پایین‌تر از توانایی شخص در نظر گرفته شود تا با نشاط و شادابی اجرا شود و موجب خستگی و ملال شخص نگردد و همچنین در صورت تغییر اوضاع به‌سوی منفی، باعث آسیب‌رسیدن به برنامه نگردد.

برای حفظ قرآن، هیچ زمانی دیر نیست

«... برای تعظیم و تجلیل از مقام وحی و همچنین احیای شعائر اسلامی، تمام قرآن را حفظ و ازبر نما»

پسر! از قرائت قرآن غفلت مکن که قرآن دل را زنده می‌کند و از فحشا و نادرست و ستم بازمی‌دارد

همان‌طوری که خانه ویران، نزد مردم بی‌ارزش است، دلی خالی از قرآن نیز پیش خداوند ارزشی ندارد