بریده‌هایی از کتاب اصول و روش‌های حفظ قرآن

علمای پیشین چنین بودند که حدیث و فقه را جز به شخصی که حافظ قرآن بود، نمی‌آموختند. ازنظر آنان، حافظ قرآن نباید به سراغ اشتغالاتی برود که باعث نسیان و فراموشی قرآن شود یا به‌قدری او را به خود مشغول کند که حفظ قرآن او در معرض فراموشی قرار گیرد؛ بلکه حتماً باید از این‌گونه امور بپرهیزد و ملزم باشد که هر روز به تکرار محفوظاتش بپردازد... و پس از حفظ کامل قرآن به تفسیر و سایر علوم قرآن بپردازد.

حافظه قوی و حفظ سریع مطالب، نعمتی الاهی است که عرب عصر جاهلیت از آن برخوردار بود. عرب آن روزگار در تیزهوشی، حافظه، صفای طبع و سرعت انتقال ضرب‌المثل بود؛

برای حفظ‌کردن قرآن، حداقل سه بار از روی آیاتی که قصد حفظ آنها را دارید، به‌صورت درشت و با اعراب و حرکات کامل بنویسید. با این کار از سه حس استفاده می‌کنید

تا آیه‌ای را به‌خوبی حفظ نکرده، نباید سراغ آیه دیگری برود و در صورت بی‌توجهی به این موضوع، قطعاً با مشکلاتی روبه‌رو خواهد شد. بعد از اتمام آیه اول و اطمینان به تسلط و استواری حفظِ آن، می‌تواند سراغ آیه بعد برود و آن را به شیوه‌ای که گفته شد، حفظ کند.

باید همیشه ابتدا و پایان هر آیه را با تکرار زیاد به خاطر سپرد، و حافظ هنگام مرور یک آیه، مناسب است که انتهای آن آیه را به قسمت ابتدایی آیه بعد متصل و با تکرار زیاد آن، بین آن دو ارتباط برقرار کند.

۱. حفظ قرآن کریم باید به ترتیب سوره‌ها یعنی از سوره حمد و بقره تا آخر صورت بگیرد؛ ولی ازآنجاکه جزء اول قرآن از جزء دوم برای حفظ‌کردن مشکل‌تر است و جزء دوم نیز از جزء سوم دشوارتر و... و این‌که پنج جزء اول مشکل‌ترین قسمت قرآن برای حفظ‌کردن است و به عقیده برخی صاحب‌نظران، هرکس پنج جزء اول قرآن را حفظ کند، باید به حفظ کل قرآن امیدوار گردد، شایسته است برای جلوگیری از دل‌سردی، حفظ قرآن را از آسان‌ترین مکان آغاز کرد. بنابراین برای ابتدای کار، می‌توان سوره‌های کوتاه را برگزید

کسانی که از حافظه قوی و وقت کافی برخوردارند، شایسته است در مسیر حفظ ترتیبی گام بردارند؛ اما برای آنان که حافظه قوی یا فرصت کافی ندارند، حفظ موضوعی یا حفظ بعضی از سوره‌های کوچک و دارای فضیلت، سودمندتر است.

اکنون که چاپ و نشر به پیشرفتی باورنکردنی دست یافته است و بیشتر مردم سواد خواندن قرآن را دارند و اصل قرآن از تحریف و نابودی محفوظ است، چرا از حفظ‌کردن قرآن سخن می‌گوییم؟

سه چیز است که حافظه را افزایش می‌دهد و بلغم را از بین می‌برد: قرائت قرآن، عسل، نوشیدن شیر.

هرکس در فراگیری قرآن بکوشد و به‌سبب کمی حافظه آن را به‌سختی حفظ کند، دو پاداش دارد. (پاداشی برای حفظ و پاداشی برای تحمل سختی آن).

مالک بن انس می‌گوید: کسی که سوره بقره و آل‌عمران را به خاطر سپرده بود، در نظر ما بزرگ می‌نمود

موانع کنترل ذهن و تمرکز عبارت‌اند از: ۱. افکار منفی و بیهوده؛ ۲. علایق شدید و دل‌بستگی‌ها و تعلقات؛ ۳. احساس پوچی و نداشتن باورهای مذهبی؛ ۴. خشم؛ ۵. کینه‌ها؛ ۶. نگرانی‌ها؛ ۷. حسادت؛ ۸. خودخواهی؛ ۹. نداشتن تعادل در زندگی؛ ۱۰. افراط در جدل و بحث‌های بیهوده.

امام صادق(ع) می‌فرماید: «ما ضَعُفَ بَدنٌ عَمّا قَوِیتْ عَلَیهِ النّیةُ»؛ هرگز بدن از آنچه نیت و انگیزه نسبت به آن قوی باشد، ضعیف و ناتوان نمی‌شود».

امام صادق(ع) می‌فرماید: «ما ضَعُفَ بَدنٌ عَمّا قَوِیتْ عَلَیهِ النّیةُ»؛ هرگز بدن از آنچه نیت و انگیزه نسبت به آن قوی باشد، ضعیف و ناتوان نمی‌شود».

ابن‌سینا دانشمند نامی قرن پنجم هجری ـ که در پزشکی، فلسفه و... سرآمد عصر خود بود ـ پیش از ده‌سالگی قرآن مجید را حفظ کرد.

گروهی از مسلمانان برای رهایی از آزار «قریش» و به‌پاداشتن شعائر دینی به حبشه مهاجرت کردند. در پیشاپیش این گروه، حافظی به نام «جعفر بن ابی‌طالب» بود. او آیاتی چند از آغاز سوره مریم را برای پادشاه حبشه خواند و وی را تحت تأثیر قرار داد.

علامه حسن‌زاده آملی‌دام ظله «... حقیقت امر این است که از همان ابتدا، عشق عجیبی به دیوان شعرا و نظم شعر داشتم. روی این ذوق، همان وقت، تمام دوبیتی‌های باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعیات خیام را و اکثر غزلیات حافظ را و همین‌طور دیگران را و ای کاش از همان وقت کسی به من می‌گفت که آقا، به‌جای این‌که اینها را حفظ کنی، شروع کن به حفظ قرآن و الان این حسرت برای من به جا مانده است که این عشق و علاقه‌ای که به دواوین (دیوان‌های) شعرا داشتم، کاش در حفظ قرآن به کار می‌بردم».

آیت‌الله بهجت+ «قرآن را حفظ کنیم تا همیشه با ما باشد و ما با او باشیم. به قرآن تحصن بکنیم و آن را وسیله حفظمان در فتن و شدائد دنیا قرار بدهیم».

البته انس با تفاسیری که مراد از آیه را تبیین می‌کنند، خیلی لازم است. وقتی حفظ باشد و این انس با تفسیر هم باشد و تدبر باشد، همان چیزی که انتظارش در جامعه ما هست، پیش می‌آید: شکوفایی قرآنی. شما تصور کنید در کشور ما ده میلیون، پانزده میلیون کسانی باشند از مردان و زنان که اینها با معارف قرآن آشنا باشند، ببینید این چقدر باارزش است. آموزش‌های قرآنی را، درس‌های قرآنی را، نصایح قرآنی را، انذارهای قرآنی را، بشارت‌های قرآنی را در ذهن داشته باشند، آنها را مرور کنند، آنها را بر دل خودشان فرا بخوانند؛ اصلاً یک ملت پولادینی به وجود می‌آید. خوشبختانه زمینه‌هایش فراهم است. امروز هم عزم و اراده ملت ما عزم پولادینی است. اما آن ساخت قرآنی جامعه در آن صورت به دست خواهد آمد، که ما امیدواریم ان‌شاءاللَّه این پیش بیاید».

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب در تقریظی که بر کتاب استاد پرهیزگار درباره حفظ قرآن مرقوم داشته‌اند، می‌فرمایند: یکی از تفضلات الهی بر این ملت خداجوی و رشید، آن است که زمره‌ای از بهترین جوانانشان را مجذوب قرآن کرده است. این اگر قدر دانسته شود، کلید بسی درهای بسته و راه‌های ناگشوده است. آشنایی و انس و تدبر و حفظ و راه‌جویی از کتاب خدا منازل پی‌درپی تمسک به کتاب الله است. ایشان در جای دیگری می‌فرمایند: «برادران! شماها چرا قرآن را حفظ نمی‌کنید؟ شماها جوانید. والله مکرر اتفاق افتاده است که با خودم فکرکرده‌ام و گفته‌ام که اگر ممکن باشد، هرچه دارم بدهم و حفظ قرآن را بگیرم».