بریده‌هایی از کتاب اصول و روش‌های حفظ قرآن

وقتی که می‌خواهید بخشی را حفظ کنید، اول نگاهی گذرا به لغات انداخته، بعد هم سیر کلی معنوی آیات را در ذهن ترسیم کنید. آنگاه پایان آیه را به آغاز آیه بعدی پیوندی معنوی دهید، به‌ویژه در موارد وقف، دقت بیشتری کنید که دچار اشکال نشوید. آشنایی با زبان عربی و ترجمه و تفسیر اجمالی آیات، برای حفظ قرآن بسیار سودمند است. به‌خاطرسپردن کلمات و الفاظ، بدون توجه به معانی، کار حافظ را سخت می‌کند و سبب می‌شود که آیات به‌طور صحیح در ذهن جای نگیرد. این امر چنان مهم است که می‌توان آن را مؤثرترین عامل پیشرفت در حفظ قرآن دانست.

قرآن را بخوانید و آن را از حفظ کنید؛ زیرا خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده است، عذاب نخواهد کرد.

اگر درضمن حفظ قرآن، علاقه به تظاهر پیدا کردید، بدانید کار به پایان نخواهد رسید و یا اگر هم به پایان برسد، زمینه‌ساز امور معنوی و اخروی نخواهد بود. اگر از این نعمت برای کسب معاش بهره جستید، یا برای فخرفروشی به بزرگان استفاده کردید، یا بخواهید برای نزدیک‌شدن به ملوک و سلاطین از آن بهره ببرید، قطعاً تلاش خود را تباه کرده‌اید و روز قیامت با شرمندگی وارد محشر خواهید شد.

برای حفظ قرآن، هیچ زمانی دیر نیست. در میان حافظان، شمار کسانی که قرآن را در سنین بالا به خاطر سپردند، اندک نیست. حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی‌دام ظلّه العالی در درس خارج فقه می‌فرمود: «مرحوم آیت‌الله خویی+ در دوران پیری به حفظ قرآن مشغول شدند». بنابراین، در هر سن و موقعیتی می‌توان به حفظ قرآن پرداخت. البته در کودکی، ذهن برای فراگیری معلومات آمادگی بیشتری دارد و باید آن را بهترین زمان حفظ قرآن دانست. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «آموختن در کودکی چون نقشی است که بر سنگ حک شده باشد و آن‌که در بزرگ‌سالی می‌آموزد، مانند کسی است که بر آب می‌نویسد».

کسانی که از حافظه قوی و وقت کافی برخوردارند، شایسته است در مسیر حفظ ترتیبی گام بردارند؛ اما برای آنان که حافظه قوی یا فرصت کافی ندارند، حفظ موضوعی یا حفظ بعضی از سوره‌های کوچک و دارای فضیلت، سودمندتر است. یکی از یاران پیامبر اسلام(ص) نزد حضرت آمد و گفت: قرآن از ذهنم فراری و نگهداری‌اش برایم دشوار شده است. حضرت فرمود: «لا تُحَمِّلْ عَلَیک ما لاتُطیقُ وَ عَلَیک بِالسُّجُود»؛ کاری که توان انجامش را نداری، انجام مده و بر تو باد سجده‌کردن.

از حافظان و قاریان و اهل قرآن انتظار آن است که رفتار و کردار و گفتارشان، جلوه‌ای از احکام و دستورات قرآن باشد؛ هم خود به قرآن و دستورات نورانی آن عمل کنند و هم در اجرای احکام قرآن در جامعه تلاش و مجاهدت نمایند. حافظان واقعی قرآن در تاریخ اسلام، همواره مجاهدانی پرتلاش برای حفظ و دفاع از دین بوده‌اند.

کسی که می‌خواهد قرآن حفظ کند نباید در اولین گام، هدفش حفظ کل قرآن باشد. این هدف انسان را در میانه راه با نومیدی و دلسردی روبه‌رو می‌کند و از ادامه مسیر بازمی‌دارد. هرچه هدف نزدیک‌تر باشد، احتمال پیروزی بیشتر است؛ بنابراین هدف در آغاز راه، باید حفظ سه تا پنج جزء باشد. وقتی با چنین دیدگاهی به حوزه حفظ گام می‌نهیم، حجم آن کمتر می‌نماید و اشتیاق به ادامه راه فزونی می‌یابد. پس از دستیابی به هدف اول، باید فقط به پنج جزء بعدی اندیشید، نه بیشتر.

حفظ قرآن به دو شکل ممکن است: ۱. حفظ ترتیبی ۲. حفظ موضوعی «حفظ ترتیبی»؛ یعنی حفظ آیات به همان ترتیبی که در قرآن آمده است. کسانی که قصد دارند قرآن را به‌صورت ترتیبی حفظ کنند، با توجه به هدف و فرصت و توانی که دارند، ممکن است همت خود را برای حفظ کل قرآن از ابتدای قرآن تا پایان آن بگمارند و یا با توجه به موقعیت و توانشان به حفظ ترتیبی اجزا محدود یا سور خاص بپردازند. در شکل دوم، حافظ قرآن با توجه به کثرت استفاده و کاربرد سور، اقدام به حفظ آنها می‌کند. برای مثال، استحباب خواندن سوره‌های شمس و اعلی و جمعه و منافقون در برخی نمازها و یا خواندن سوره‌های الرحمان و واقعه در روزها یا مکان‌های خاص، انگیزه‌ای برای حفظ این سور خواهد بود. به‌هرحال کسی که توفیق یا توان حفظ کل قرآن را ندارد، بهتر است به مضمون «مالا یدرک کله لا یترک کله» توفیق جزئی را از دست ندهد. آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید

«حفظ موضوعی»، به‌معنای حفظ آیات دسته‌بندی‌شده در موضوع‌های متفاوت است؛ مانند آیات مربوط به نماز یا معاد. این نوع حفظ برای طلاب علوم دینی، معلمان، سخنوران، نویسندگان و همه کسانی که به موضوعات و مفاهیم قرآنی علاقه‌مندند، بسیار مفید و جذاب است. برای دستیابی به آیات موضوعی، حافظان قرآن می‌توانند از معجم‌های الفاظ یا معجم‌های موضوعی قرآن بهره ببرند و پس از جست‌وجو در موضوع یا واژه‌ای خاص، آیات آن را استخراج و دسته‌بندی کنند و با توجه و دقت در معانی و مفاهیم، آنها را به خاطر بسپارند.

درجات بهشت به تعدد آیه‌های قرآن است. هنگامی که صاحب قرآن داخل بهشت شود، به وی می‌گویند بخوان و بالا رو که هر آیه درجه‌ایی دارد. پس برتر از درجه حافظ قرآن، درجه‌ایی نیست.