بریده‌هایی از کتاب لبنان زدگی

دل بستن به سازمان‌ها در ایران بی‌فایده است. در ایران همه باهم تعارف دارند. شما جدی می‌گویید؛ ولی آن‌ها شوخی می‌گیرند. شما فریاد می‌کشید؛ ولی آن‌ها بیش‌تر از شما از این شعارها بلدند. شعار تولید علم، علوم انسانی اسلامی، آزاداندیشی، مردم‌سالاری دینی و... .

مشکل این است که هنوز انسان نشده مسلمان شده‌ایم و هنوز مسلمان نشده شیعه.

خدا در گِل این خانواده ادویۀ دیگری زده است.

پیش از سفر به لبنان ماه‌ها سؤالی در ذهن داشتم. سؤال از زندگی در جامعۀ بدون دین و اقتصاد بدون نفت. این هر دو عنصر آن‌چنان در تاروپود زندگی ما رسوخ کرده‌اند که تصور دنیای فاقد آن‌ها ذهن ایرانی را به زحمت می‌اندازد. فی‌المثل کسی که در جزیره‌ای در قلب آفریقا به دنیا می‌آید برای چه زندگی می‌کند؟ برای چه می‌کوشد؟ چقدر باید عرق بریزد تا به اندازۀ گذران زندگی‌اش درآمد داشته باشد؟ روش تغییر شأن اجتماعی و اقتصادی‌اش چیست؟ و البته این سؤال که یک مبلغ دینی در چنان جامعه و اقتصادی چگونه رفتار می‌کند؟ امروز در ایران پاسخ همۀ این سؤالات در تعهد به نظام و تقرب به نفت خلاصه می‌شود. و به خاطر همین است که نسبت به هرگونه خلاقیتی استغنا وجود دارد؛ البته جز خلاقیت در ایجاد سازمانی جدید برای اخذ بودجه و ارشاد خلق‌الله!

تمدن سیدموسی از دارالایتام آغاز شد. اصلاً اسلام از «آزادکردن انسان گرفتار» آغاز می‌شود. «فَکُّ رَقَبَةٍ... آزادکردن انسانی گرفتار یا اطعام به روز قحطی به یتیمی خویشاوند یا مستمندی خاک‌نشین؛ سپس از کسانی باشد که ایمان آوردند و یکدیگر را به صبر توصیه کرده و به ترحم سفارش کردند. (بلد، ۱۳ تا ۱۷)» به قول خود سیدموسی زمانی این انسان گرفتار یک فرد بود و امروز جوامع هستند. مشکل ما این است که قرآن را وارونه گرفته‌ایم. قرآن را به‌جای ماعون و بلد از توبه و ممتحنه خوانده‌ایم. در جامعه‌ای که هنوز طعم آزادکردن انسان گرفتار و اطعام یتیم و مستمند را نچشیده است، دنبال کافر و منافق گشته‌ایم.

همۀ اطراف در ایران به ناکارآمدی تربیت سیاسی پی برده‌اند و حتی بعضاً به تربیت اقتصادی روی آورده‌اند؛ اما پاسخ نهایی تربیت اجتماعی است. تمدن سیدموسی صدر یگانه تجربۀ اجتماعی تشیع است. امام‌صدر تنها فقیه شیعه است که به خانۀ تک‌تک شهروندان مملکتش سر کشید، حزب تأسیس کرد، سازمان نظامی تشکیل داد، برای همۀ کشورهای اسلامی بدون استثنا برادری و بلکه پدری کرد و با جوامع اهل کتاب در خیرات به رقابت برخاست. باید اعتراف کنیم حزب‌الله لبنان نه‌تنها اهرم نظامی ایران بلکه حتی فرزند ایران نیز نیست! این را می‌شود از ریزودرشت پاسخ‌های اجتماعی این حزب به مسائل مردمانش دانست.

بی‌چاره‌ها خیال کرده‌اند زندگی در زندگی و آسانی در آسانی است. نمی‌دانند زندگی در مرگ و آسانی در سختی است. نمی‌فهمند شهیدان، زیادت را در نقص و حیات را در فنا می‌جویند.

خودرویی را فرض کنید که سویچش گم شده است. حکماً نشستن در آن اتلاف‌وقت، فشردن پدال گازش بی‌فایده و بستن کمربند در ماشینی که قرار نیست حرکت کند، زحمت اضافی است. آن ماشین را می‌توان فقه، پدال گازش را نماز و کمربند را حکمی متعالی همچون حجاب یا غض‌بصر در نظر گرفت. فقه بدون غایت دقیقاً همین‌قدر بی‌معناست. اینکه این وسط پلیسی سبز شود و شما را به خاطر نبستن کمربند در خودرویی که سال‌هاست سویچش گم شده جریمه کند هم حکما شوخی تاریخ است. این یعنی حتی آن پلیس هم فلسفۀ کل این دستگاه را نفهمیده. فقط در کتاب آئین‌نامه خوانده کسی را که کمربند نداشت باید جریمه کرد. گویی مقولۀ حرکت این ماشین در طول دوران به فراموشی سپرده شده است. ایندیویژوآلیسم غربی و منفعت‌گرایی شخصی همان پدرسوخته‌ای است که سویچ خودروی ما را قورت داده و این دستگاه ظریف و مقدس را بی‌معنا کرده است.

روزی یک خبرنگار غربی فاش‌گو و جسور و هوشمند از سیدحسن نصرالله پرسید: شما مبارز راه آزادی هستید؛ اما چرا برای آزادی مردم از تفکر تمامیت‌خواه یگانه‌پرستی مبارزه نمی‌کنید؟ سید خنده‌ای کرد و پاسخی در ظاهر بی‌ربط داد: ما معتقدیم آفرینندۀ دین همان آفرینندۀ انسان است و این دو مطابق و هماهنگ هستند. پیش‌فرض ناگفتۀ سؤال آن خبرنگار این بود که دین زائده یا نقیصه‌ای‌ست که بر انسانیت تحمیل می‌شود. یعنی دو فرض وجود دارد: دستورات دینی یا با نگاه محض انسانی توجیه‌پذیر نیستند و زائد بر انسانیت‌اند یا فقط با چشم‌پوشی‌کردن از بخش‌هایی از انسانیت توجیه‌پذیرند

ما از ترس کارکرد امنیتی و نه حتی اقتصادی این شبکه‌ها، جوانانمان را از کارکرد مهم‌تر آن‌ها یعنی کشف استعداد محروم کرده‌ایم.