بریده‌هایی از کتاب بیچارگان

همیشه دردها پشت سر هم می‌آیند

چرا سرنوشت باید به روی یک نفر لبخند بزند و نسبت به کودکی که در خانه‌ای محقر متولد می‌شود چنین ظالم و ستمگر باشد؟

چه کسی است که از گناهان کوچک بری باشد؟

ضرب‌المثل قدیمی روسی را به خاطر می‌آورند که می‌گوید: کسی که برای همسایه‌اش چاه می‌کند خودش در آن می‌افتد.

آنان می‌گفتند احمقم و این توهم برایم ایجاد شده بود که واقعاً همین‌طور است. اما وقتی تو چون رؤیایی آسمانی آمدی به زندگی تاریک و قلب و روحم روشنایی بخشیدی و آرامشی در قلبم پدید آوردی که دانستم از سایرین بدتر هم نیستم. درست است که جلا و درخشندگی را از دست دادم، اما من انسانی بودم با قلب و فکر که احساس می‌کردم در دست سرنوشت اسیر و تحقیر شده‌ام، دیگر برای وقار خود ارزشی قائل نشدم. بدبختی بر شانه‌هایم سنگینی می‌کرد، دلم را باختم.

عزیزم، وقتی چیز خوبی می‌بینم آن را درک می‌کنم و قدر آن را می‌دانم.

عزیز دلم، تو چرا باید اینقدر بدبختی بکشی، مگر چه چیزی از آنها کم داری؟ تو خیلی مهربان و زیبا و فهمیده هستی پس چرا باید سهمی از زندگی نداشته باشی؟ چرا آدم‌های خوب باید در سختی و بدبختی زندگی را بگذرانند؟ خوشبختی خود به خود سر راه عدۀ دیگری ظاهر می‌شود. عزیزم می‌دانم با گفتن این حرفها نباید ذهنم را درگیر کنم. ولی منصفانه بگوییم، چرا سرنوشت باید به روی یک نفر لبخند بزند و نسبت به کودکی که در خانه‌ای محقر متولد می‌شود چنین ظالم و ستمگر باشد؟

عزیزم می‌بینی، برای آنها کوچکترین ارزشی ندارم، مثل زیلوی زیر کفش که فقط پاهایشان را با آن پاک می‌کنند. وارنکا، بی‌پولی مرا آزار نمی‌دهد اما بدبختی‌ها، نیشخندها، شوخی‌ها و اشارات دیگران مرا می‌کشد.

آه خدایا، چقدر فقر انسان را حقیر و پست می‌کند.

به جای نوشتن باید صورتم را اصلاح کنم. باید ظاهری آراسته داشته باشم، چون در مورد آدمها از روی ظاهرشان قضاوت می‌شود.

عجله و بی‌فکری همیشه موجب بدبختی جوانان می‌شود.

. وقتی غمگینم پرحرفی را دوست دارم، مثل دارویی است که از ناراحتی‌هایم می‌کاهد و به قلبم آرامش می‌بخشد.

آنچه از آغاز تولد، روح زجرکشیده‌ام در جستجویش بوده، یافته‌ام.

دخترک کوچک خانواده کنار تابوت ایستاده و سخت در فکر بود. دوست ندارم بچه‌ها را چنین غرق در افکار خویش ببینم. وارنکا، چنین منظره‌هایی ناخوشایند است. عروسک کهنه‌اش روی زمین افتاده بود، با آن بازی نمی‌کرد، گیج و مبهوت انگشتانش را روی لبها می‌فشرد. صاحب‌خانه‌مان به او شیرینی داد. آن را گرفت اما نخورد. خیلی غم‌انگیز است، اینطور نیست وارنکا؟

وقتی فقرا از سرنوشت شوم خود شکوه می‌کنند ثروتمندان ناراحت می‌شوند و می‌گویند آنها مزاحم و بی‌ملاحظه‌اند. آیا ناله‌های گرسنگان در شب خواب آنها را آشفته می‌کند؟ فکر نمی‌کنم.

بزرگترین خصلت نیکو چیست؟ دیروز یوستافی ایوانوویچ در یک گفتگوی خصوصی می‌گفت بزرگترین خصلت نیکو کسب پول است. البته او شوخی می‌کرد. من مطمئنم که او شوخی می‌کرد. اما از نظر اصول اخلاقی یک انسان نباید سربار دیگران باشد و من نیز سربار کسی نیستم. تکه نانی، گرچه بیات، دارم که با کار شرافتمندانه به دست می‌آورم و آن را با رعایت قوانین مصرف می‌کنم.

یک آدم بدبخت هم مثل یک دوشیزه خجالتی است

می‌گویند پشیمانی قلب انسان‌ها را آرام می‌کند چه دروغ بزرگی!

مه شفاف و رقیقی از سطح دریاچه برمی‌خاست و همه چیز در فاصلۀ کمی دورتر شکلی مبهم به خود می‌گرفت و به تدریج محو می‌شد. اما در نزدیکی من، قایق‌ها، ساحل، جزایر کوچک، بشکه‌ای که فراموش شده بود، یا یک شاخه گل زرد که دستخوش امواج بود چنان واضح و روشن دیده می‌شد که انگار بر دامن زیبای طبیعت حک شده است. پرنده دریایی ره گم کرده‌ای خود را به آب می‌زد و دوباره به پرواز درمی‌آمد و از من دور می‌شد. آنجا می‌ایستادم، تماشا می‌کردم، گوش می‌دادم و حالت غریبی داشتم. آن روزها فقط یک کودک بودم

برایش چای آوردم. پس از تعارف بسیار بالاخره چایش را نوشید، اما از خوردن قند خودداری و دوباره شروع به تعارف کرد. وقتی با اصرار از او خواستم قند بردارد کوچکترین حبّه قند را برداشت و گفت چایش خیلی شیرین شده است. آه خدایا، چقدر فقر انسان را حقیر و پست می‌کند.