بریده‌هایی از کتاب کی بود کی بود؟

درست مثل این می‌ماند که زنی باشی در یک میهمانی و رئیست به تو بگوید: «فلانی، با آن مردی که آنجا ایستاده صمیمی‌تر شو و خوش و بشی بکن.» و تو هم می‌بینی که آن مرد چندان هم بدقیافه نیست و تو هم نه متأهلی نه با کسی در ارتباطی؛ چه اشکالی دارد، یک خوش و بش ساده است. بعد تا چشم باز می‌کنی می‌بینی در قسمت بار یک هواپیمای بی‌نام‌ونشان روانه روسپی‌خانه‌ای در بانکوک شده‌ای. به خودت می‌گویی: «وای بر من، من با چنین چیزی موافقت نکرده بودم.» اما باید از خودت بپرسی: «روسپی‌گری دقیقا از کجا آغاز شد؟ آیا از همان مهمانی نبود؟»

شک و تردید دشمن عدالت نیست، دشمن عدالت اطمینان بیش از حد است.

خواندن پیش‌بینی‌های آخرالزمانی جالب و گاه مفرح است؛ اما جالب‌تر از آن تماشای تغییراتی است که پس از غلط درآمدن پیش‌بینی‌ها و سُرومُر و گنده ماندن دنیا در استدلال‌های مؤمنان واقعی حاصل می‌شود. توجه داشته باشید که تقریبا اصلاً پیش نمی‌آید کسی بگوید: «گند زدم! باورم نمی‌شود اینقدر ابله بودم که این مزخرفات را باور کردم!» درست برعکس، اکثر آنها حتی بیشتر از گذشته از قوای پیش‌بینی‌شان مطمئن می‌شوند.

برای پایان دادن به جنگ باید به همان روابط شخصی بازگردی که می‌توانستی با دشمنت، پیش از شروع جنگ، داشته باشی. حتما می‌توانی با او مصالحه کنی. هیچ وضعیتی در دنیا ثابت و ابدی نیست.

قبایل دینکا و نوئر در سودان سنت عجیبی دارند. آنها بعد از اینکه دندان‌های شیری بچه‌ها می‌ریزد و دندان‌های دائمی‌شان رشد می‌کند، دندان‌های جلویی بچه‌ها را ــ حدود شش دندان پایینی و دو دندان بالایی‌ــ می‌کشند که باعث می‌شود چانه‌شان بیفتد، لبشان پایین‌تر برود، و تکلمشان مختل شود. آنها از زمانی این کار را کردند که کزاز شیوع یافته بود و کلید شدن دندان‌ها و قفل‌شدن دهان یکی از علائم کزاز بود. روستایی‌ها هم دندان‌های جلویی بچه‌هایشان را می‌کشیدند تا بتوانند از راه این حفره ایجادشده مایعات به خورد بچه‌ها بدهند. اکنون سال‌ها از شیوع بیماری کزاز و قفل‌شدن دهان می‌گذرد، اما قبایل دینکا و نوئر همچنان دندان‌های جلویی کودکانشان را می‌کشند. چرا؟

همیشه کسانی سنگ اول را به خانه شیشه‌ای دیگران پرت می‌کنند که روزی دلشان می‌خواسته و نزدیک بوده بروند در خانه‌ای شیشه‌ای زندگی کنند.

توجیه کردن خودمان به ما امکان می‌دهد میان لغزش‌های اخلاقی خودمان و دیگران فرق بگذاریم و مغایرت اعمالمان را با باورهای اخلاقی‌مان لاپوشانی کنیم.

سرزنش والدین شکل متداول و دم‌دستی توجیه کردن خودمان است زیرا به ما امکان می‌دهد راحت‌تر با حسرت‌ها و نقص‌هایمان کنار بیاییم. آنها اشتباه کردند.

توجیه خویش شکاف‌های میان عشاق، دوستان و کشورها را بیشتر و طولانی‌تر می‌کند. مانع از ترک عادت‌های بد می‌شود. به خطاکاران اجازه می‌دهد که از زیر بار مسئولیت کارهایشان شانه خالی کنند. و مانع از آن می‌شود که بسیاری از متخصصان و اهل فن نگرش‌ها و عملکردهای منسوخشان را که باعث آسیب رساندن به دیگران می‌شود تغییر دهند. نمی‌شود یک عمر زندگی کرد و هیچ دسته‌گلی به آب نداد. اما می‌شود بعد از هر خطا دهان باز کرد و گفت: «این کارم درست نبود. اشتباه کردم.» انسان ممکن‌الخطاست، اما همین انسان میان سرپوش گذاشتن روی خطایی که کرده و پذیرش آن خطا حق انتخاب دارد. انتخابی که می‌کنیم در عملکرد بعدی ما تأثیری حیاتی دارد. از بچگی به ما گفته‌اند که آدم از اشتباهاتش درس می‌گیرد، ولی اگر در همان ابتدا نپذیریم که اشتباه کرده‌ایم، چطور ممکن است از آن درس بگیریم؟ برای درس عبرت گرفتن باید بتوانیم آوای افسون‌کننده توجیه کردن خویش را تشخیص دهیم.

کار برطرف کردن ناهماهنگی ذهنی مثل کار ترموستات است، عزت نفس و اعتمادبه‌نفس ما را همیشه در بالاترین نقطه نگه می‌دارد. به همین دلیل است که ما معمولاً از این غافل هستیم که خودمان را توجیه می‌کنیم، و دروغ‌های کوچکی که به خودمان می‌گوییم مانع از آن می‌شود که اصلاً بفهمیم خطا کرده‌ایم و تصمیم ابلهانه‌ای گرفته‌ایم.