بریده‌هایی از کتاب کی بود کی بود؟

«یک ملت بزرگ مثل یک انسان بزرگ است: وقتی اشتباه می‌کند، می‌فهمد که اشتباه کرده. وقتی فهمید، اشتباهش را می‌پذیرد و به گردن می‌گیرد. وقتی پذیرفت، آن را تصحیح می‌کند. و آنهایی را که اشتباه‌هایش را گوشزد می‌کنند خیرخواه‌ترین آموزگارانش به شمار می‌آورد.»

با کسی دوستیم و از این ارتباط دل خوشی نداریم یا می‌دانیم سرانجامی نخواهد داشت، اما آن را به هم نمی‌زنیم، چرا؟ صرفا به این دلیل که زمان زیادی صرف جفت‌وجور کردنش کرده‌ایم.

«کسی که لطفی در حق تو کرده، بیش از آن کسی که تو به او لطف کرده‌ای، آماده خدمت به توست.»

این یافته‌ها نشان می‌دهند که اگر کسی داوطلبانه تجربه‌ای دشوار یا دردآور را از سر گذراند تا به مقصدی برسد یا به هدفی دست یابد، آن هدف و مقصد برایش دلپذیرتر می‌شود

طی عمیق‌ترین مرحله خواب، همان موقع که به احتمال زیاد رؤیا می‌بینیم، مغز حرکات بدنی را متوقف می‌کند، تا مثلاً اگر در خواب دیدید که ببری دنبالتان کرده، بلند نشوید و دور تخت شلنگ‌تخته نیندازید. اگر پیش از آنکه جسمتان از این مرحله بیدار شود، ذهنتان بیدار شود، تا چند لحظه احساس فلج بودن به شما دست می‌دهد.

پرخاشگریِ اوّل سبب توجیه کردن می‌شود، بعد توجیه کردن سبب پرخاشگری بیشتر.

امّا مجموعه کتاب‌های فلسفی که در ایران منتشر می‌شوند کمتر به این مسائل می‌پردازند و در نتیجه ما به لبه پرتگاهی دوسویه کشانده می‌شویم که یک سویش یا وانهادن فلسفه و یا صرفا تبدیل این کتاب‌ها به کتاب‌های بالای تاقچه‌ای برای قمپز درکردن است، و سوی دیگرش، روی آوردن به کتاب‌های به اصطلاح «زرد» به قلم افرادی است که پاسخ‌هایی دم‌دستی به این سؤال‌ها می‌دهند و راه‌حل‌های یکسان آسان برای همه مشکلات همگان پیش پا می‌نهند که همه با آنها آشنا هستیم: ۴۰ راه برای خوشبختی، ۲۰ راه برای غلبه بر اضطراب، ۵۰ توصیه برای زندگی زناشویی، و... انگار انسان‌ها ماشین هستند و می‌توان برای مشکلات افراد، که نام مشترک امّا کیفیت متفاوت دارند، راه‌حل یکسانی عرضه کرد که کارگر هم بیفتد. این کتاب‌ها اکثرا به نظر من خطرناک هم هستند، زیرا افراد را از اندیشیدن به مسائل و مشکلاتشان معاف می‌کنند و نسخه‌ای می‌پیچند که همه به یکسان از آن استفاده کنند.

خاطرات ما اغلب تحت‌تاثیر تعصبات و اغراضمان به نفع خودمان شکل می‌گیرد و تغییر شکل می‌یابد. اغراضی که تیرگی‌های رویدادهای گذشته را کم‌رنگ می‌کند، تقصیرمان را کوچک‌تر جلوه می‌دهد، و آنچه را واقعا روی داده مخدوش می‌کند. وقتی پژوهشگران از زن و شوهرها می‌پرسند چه درصدی از کارِ خانه را انجام می‌دهند، زن‌ها پاسخ می‌دهند: «چه درصدی؟ تقریبا همه کار خانه، یعنی دست‌کم ۹۰ درصدش، روی دوش من است.» و شوهرها می‌گویند: «خیلی کارها، حدود ۴۰ درصد کار خانه با من است.» با اینکه ارقام دقیقی که ارائه می‌شود از زوجی به زوج دیگر فرق می‌کند، جمع کل همیشه کلی از ۱۰۰ درصد بالاتر می‌رود.

هوش و ذکاوت، مثل رنگ چشم، ویژگی ثابت و ذاتی انسان‌ها نیست بلکه مهارتی مثل دوچرخه‌سواری است که می‌توان با تلاش و تمرین زیاد آن را آموخت.

موتورِ محرک توجیه خویش، آن نیروی خاصی که ما را وامی‌دارد اعمال و تصمیماتمان را ــ به‌ویژه از نوع غلطش‌ــ موجه بنمایانیم، حسی ناخوشایند است که او آن را ناهماهنگی ذهنی،(تناقض در عقاید و رفتار)، می‌نامد. ناهماهنگی ذهنی حالت تنش‌زایی است که وقتی روی می‌دهد که شخص دو نوع ذهنیت (نظر، نگرش، باور، عقیده) دارد که از لحاظ روان‌شناختی ناهمخوانند، مثلاً «سیگار کشیدن کار احمقانه‌ای است چون می‌تواند مرا به کشتن دهد» و «من در روز دو بسته سیگار دود می‌کنم.» این ناهمخوانی عذابی ذهنی به همراه دارد که در محدوده‌ای بین عذاب وجدانی خفیف تا رنج و اضطرابی عمیق در نوسان است و باعث می‌شود تا زمانی که راهی برای کاهش این درد نیافته‌ایم آب خوش از گلویمان پایین نرود.