بریده‌هایی از کتاب چکیده تاریخ ایران

به‌سخن دیگر در حالی که غرب در راه نوگرایی و سازندگی و آبادگری همچنان به پیش می‌رفت، ما گرفتار جنگ و نفاق و ویرانگری بودیم و نیروی ملی خود را به‌هدر می‌دادیم.

نادر به‌معنای واقعی نمونه‌ای از این نوابغ نظامی بود. هرچند کارهایی را که برای سربلندی و وحدت و غرور ملی تا قبل از رسیدن به پادشاهی انجام داد، هیچ آدم منصفی نمی‌تواند منکر شود، ولی اداره کردن کشوری آن‌هم به پهناوری ایران دیگر کار زور و شمشیر نیست، کار عقل و خرد و آگاهی از فنون مدیریت و سیاست کشورداری است.

متأسفانه تاریخ ایران پر است از قهرمانانی که در اوج استیصال و بدبختی مردم، در هنگامی که وانمود می‌شود خشونت و زور می‌تواند چاره‌ساز گرفتاری‌ها باشد، ظاهر می‌شوند و چون برخی از این نوابغ بیشتر در ویرانگری و تخریب مهارت دارند تا ساختن و آباد کردن، بعد از پیروزی‌های نخستین دیگر چیزی برای ارائه و جلب مردم ندارند، آن‌وقت مرحله و پرده‌ی دوم زندگیشان شروع می‌شود که فاجعه‌بار است

شاه اسماعیل بعد از تحمل شکست چالدران حالت پرتکاپو و تهاجمی و وسوسه‌های روحانی و خودبزرگ‌بینی خویش را از دست داد و بیشتر اوقات خود را در خلوت به زن‌بارگی و می‌خوارگی سپری می‌کرد. مورخان در مجموع از وی تصویر مردی جنگ‌جو، شجاع، بی‌باک، بخشنده و در عین حال سفاک، بی‌رحم و قسی‌القلب ارائه می‌دهند.

ژنرال پرسی سایکس در بخشی از کتاب خود تحت عنوان «ایران قبل از انقلاب مشروطه» دوایر دولتی ایران را چنین تشریح می‌کند: «والی یا حاکم ایالت بعد از ورود به حوزه مأموریت خود به نوبت، تمام مشاغل را می‌فروخت یعنی در حقیقت هر شغلی به مزایده و حراج گذاشته می‌شد. تا زمانی که پیش‌کش‌ها به موقع برسد استانداری مؤاخذه نمی‌شود، و در بعضی مواقع حاکم حتی شخصاً دستجاتی را برای راهزنی می‌فرستاد. در محاکم، حق نیز مانند چیزهای دیگر فروخته می‌شد. شاهزادگان که طبقه حاکمه ایران را تشکیل می‌دهند در مطالبات جابرانه خود بدون رحم و شفقت عمل می‌کنند.»

ژنرال پرسی سایکس در بخشی از کتاب خود تحت عنوان «ایران قبل از انقلاب مشروطه» دوایر دولتی ایران را چنین تشریح می‌کند: «والی یا حاکم ایالت بعد از ورود به حوزه مأموریت خود به نوبت، تمام مشاغل را می‌فروخت یعنی در حقیقت هر شغلی به مزایده و حراج گذاشته می‌شد. تا زمانی که پیش‌کش‌ها به موقع برسد استانداری مؤاخذه نمی‌شود، و در بعضی مواقع حاکم حتی شخصاً دستجاتی را برای راهزنی می‌فرستاد. در محاکم، حق نیز مانند چیزهای دیگر فروخته می‌شد.

او دستور داد تا سر ششصد اسیر را بریدند و هر دو سر را توسط یک اسیر دیگر به بم حمل کردند تا پس از آن خودِ این سیصد نفر نیز گردن زده شوند و از سرها منارهایی ساخت که تا مدت‌ها باقی بود. و بدین سان سلسله‌ی کوتاه مدت زندیان به نقطه‌ی پایانی خود رسید و سرآغازی شد برای سلسله‌ای دیگر به نام قاجاریان. یادمان نرود که این وقایع هم‌زمان بود با دورانی که تجدد و نوگرایی یا مدرنیته در اروپا شکل گرفته بود. اختراع ماشین بخار در خدمت صنعتی شدن کشورها درآمده و تولید را به‌یک‌باره چندین ده برابر کرده بود.

به خواست اهورامزدا، من چنینم که راستی را دوست دارم و از دروغ روی گردانم. دوست ندارم که ناتوانی از حق‌کشی در رنج باشد. همچنین دوست ندارم که به حقوق توانا به سبب کارهای ناتوان آسیب برسد. آنچه را که درست است من آن را دوست دارم. من دوست برده‌ی دروغ نیستم. من بد خشم نیستم. حتی وقتی خشم مرا می‌انگیزاند، آن را فرو می‌نشانم. من سخت بر هوس خود فرمانروا هستم.

خشونت‌ها را حتی امروزه هم می‌توان در سرزمین حکومتگران ناتوان به‌راحتی مشاهده نمود.

اولین اسکناس کاغذی در ایران در زمان گیخاتو رایج شد که به دلیل عدم استقبال مردم به‌زودی جمع شد

پس از مرگ اباقا، «تکودار» فرزند اباقا که به‌تدریج با دنیای قبیله‌ای و وحشی خود وداع کرده و با تمدن جدیدی آشنا می‌شد، ابتدا متمایل به مسیح شد و خود را نیکولای و پس از چندی که از آغاز پادشاهی‌اش گذشت مسلمان شده خویش را احمد نامید و هیأتی را به سایر ممالک اسلامی فرستاد تا خبر دهند که وی مسلمان شده است.

جرجی زیدان در تاریخ تمدن اسلامی آورده است که: عبور سه چیز از جلوی نمازگزار مبطل نماز است: موالی، حمار، سگ.

ولی تمامیِ این همکاری‌ها با اعراب، مانع از آن نشد تا ایرانیان به صورت جدی از تحقیر اعراب مصون بمانند.

ولی به‌تدریج متوجه شدند که در میان خود اعراب نیز بر خلاف دستور صریح حضرت محمد (ص) و اسلام، درجه‌بندی افراد برحسب نژاد و طبقه کاملاً مراعات می‌شود و اصولاً به ایرانیان تازه مسلمان به چشم برادری و برابری که شعار اسلام بود نگاه نمی‌کنند (به نقل از اسلام در ایران تألیف پطروشفسکی) .

ولی ناگفته نماند که در این امر نقش بسیاری از هنرمندان و ادیبان ایرانی که برای تقرب به هیئت حاکمه به‌سرعت به یادگیری زبان عربی پرداخته و خود، کاسه‌ی داغ‌تر از آش شده بودند را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

وقتی خشم مرا می‌انگیزاند، آن را فرو می‌نشانم. من سخت بر هوس خود فرمانروا هستم.

لشکریان ایرانی حق چپاول و غارت مردم را نداشتند.

تسخیر آتن زمانی زیاد ادامه نداشت و سرانجام در جنگ دریاییِ بزرگی که به نام «جنگ سالامیس» مشهور است با شکست قوای ایران و عقب‌نشینی خشایارشاه، به پایان خود رسید.

در سال ۴۸۶ قبل از میلاد، داریوش در جنگی به‌نام «ماراتن» از یونانیان شکست خورد و سال بعد هنگامی که قصد خواباندن شورش مصر را داشت عمرش کفاف نداد و سلطنت را به‌پسرش خشایارشاه واگذار کرد.

هرگز نمی‌توان منکر نظم‌گرایی و مدیریتی بود که داریوش برای اداره‌ی کشورش به کار می‌برد. او برای اولین بار با تقسیم و توزیع قدرتِ تصمیم‌گیری در ولایت‌ها و استان‌ها که استان‌دار آنها را «ساتراپ» می‌نامیدند و هر کدام به طور مستقل با مرکز ارتباط داشتند، شیوه‌ای از مدیریت غیرمتمرکز را به معرض آزمایش گذاشت