بریده‌هایی از کتاب چکیده تاریخ ایران

«زیان کسان از پی سود خویش، بجویند و دین اندر آرند پیش»

این گستردگی فشار مذهبی باعث شده بود که هیچ‌گاه ایرانیان آزادی واقعی را برای سنجش و بررسی مذاهب موجود زمان منجمله دیانت مسیح که رومی‌ها به آن گرویده بودند نداشته باشند و افراط در این مطلب به‌تدریج آن‌چنان موجب بی‌میلی مردم گشت که تمامی فشارها و کمبودها را به حساب دین و آیین زرتشت گذاشته از آن روگردان شدند.

این حاکمان در رشادت و تیراندازی و فنون نظامی و تخریب و غارت سرآمد بودند ولی در کار مدیریت و سازماندهی‌ی کارآمد و اداره‌ی مملکت در شرایط عادی و صلح، تجربه و تخصص نداشتند و شاید به‌همین دلیل بیشترشان شرایط جنگی را برای ادامه‌ی قدرت خود ترجیح می‌دادند.

داریوش در جنگی به‌نام «ماراتن» از یونانیان شکست خورد و سال بعد هنگامی که قصد خواباندن شورش مصر را داشت عمرش کفاف نداد و سلطنت را به‌پسرش خشایارشاه واگذار کرد.

در جنوب غربی ایران، سرزمین حاصل‌خیز و پرآب خوزستان قرار دارد که به‌نام قدیمی ایلام، خود در چند قرن قبل از ظهور اقوام آریایی در همسایگی بابل، سومر و اکد دارای تمدن قابل توجهی بوده است. این سرزمین به‌علت وجود تنها رودخانه‌ی قابل کشتیرانی ایران، کارون، و زراعتِ شکل گرفته در رسوبات کناریِ آن، بعدها به ترتیبی که ذکر خواهد شد پذیرای اقوام مهاجر آریا یا آریان گردید

وی دروغ را منبع جمیع زشتکاری‌ها می‌دانست

اشکانیان به حداقل رسیده بود دوباره برقرار نمود و مجلس ملی متشکل از مغ‌های بزرگ تشکیل داد و از میان آنان هفت مغ بزرگ را برای سرپرستی این مجلس تعیین کرد و کار مهمی نبود که بدون مشورت آنان انجام پذیرد. بدین ترتیب بود که مغ‌ها آن‌چنان نفوذ و تسلط گسترده‌ای بر جان و مال و سرنوشت مردم پیدا کرده بودند که خود زرتشت هم به آن گمان نمی‌برد و این گستردگی فشار مذهبی باعث شده بود که هیچ‌گاه ایرانیان آزادی واقعی را برای سنجش و بررسی مذاهب موجود زمان منجمله دیانت مسیح که رومی‌ها به آن گرویده بودند نداشته باشند و افراط در این مطلب به‌تدریج آن‌چنان موجب بی‌میلی مردم گشت که تمامی فشارها و کمبودها را به حساب دین و آیین زرتشت گذاشته از آن روگردان شدند.

بعد از محمود، مسعود پسر وی به تخت نشست. از ابتدای سلطنت وی، در بسیاری از ولایات متصرف شده مردم، سر به شورش گذاشتند. جنگ‌های فراوانی کرد که در اکثر آنها شکست خورد و سرانجام پس از شکست در برابر سلجوقیان به دست امرا و سربازانش از سلطنت خلع و طبق سنت!! زمانه مقتول گشت و پسرش مودود هم که بعد از او به تخت نشست کاری از پیش نبرد و سرانجام فرمانروایی خاندان غزنویان به دست سلجوقیان برافتاد.

دیگر بزرگان بی‌چون وچرای این زمان، ایرانی بزرگ، حکیم ابوالقاسم فردوسی است که در حقیقت با اهدای عمر و زندگانی خود و تنظیم شاهنامه، برای ابد ایران و ایرانی را با احیای تاریخ گذشته‌اش و نگاه‌داریِ زبان فارسی مدیون و وام‌دار خود نمود.

وی در سال ۱۰۳۰ میلادی (۴۲۱ هجری) درگذشت. قبر وی چنان که من دیدم، هم‌اکنون در غزنین افغانستان زیارتگاه بسیاری از افغان‌ها و ره‌گذرانی است که حتی به‌درستی نمی‌دانند مدفن چه کسی را می‌بوسند.

بعد از سبکتکین، مشهورترین حکمران غزنویان به‌نام سلطان محمود غزنوی به تخت نشست.

سلطان محمود غزنوی به تخت نشست. معروف است او شانزده بار به هند لشکر کشید و صدالبته که تمامیِ

در دوره عبدالملک سامانی یک‌نفر از غلامان ترک به‌نام آلبتکین فرمانده کل نیروی خراسان گردید. این فرمانده دامادی داشت که غلامی بود ترک به‌نام سبکتکین که سرانجام هم مؤسس سلسله‌ی غزنویان شد.

زمان خلفای اموی، اسلام به کندی و سستی در ایران رواج یافت و بنا بر روایتی، زرتشتیان متعصب و آشتی ناپذیر چندبار به‌طور متناوب به هند مهاجرت کردند.

یزید در زمان حکومتش، «مسلم بن زیاد» را به حکومت خراسان منصوب کرد.

بعد از شهادت حضرت علی ابن ابیطالب و صلح امام حسن (ع) با معاویه، خلافت امپراتوری بزرگ اسلامی به معاویه و سپس به یزید فرزندش رسید

واقعیت امر این است که اعراب فاتح علاقه‌ی چندانی به مسلمان کردن زرتشتی‌ها نداشتند و آنها می‌توانستند با پرداخت جزیه، دین خود را حفظ کنند. ولی به هر حال در هردو طرف نمی‌توان از نقش و تأثیر عامل اقتصادی چشم‌پوشی کرد، ضمن این‌که در مواقعی، بسیاری از ایرانیان حتی آنهایی که در پرداخت جزیه مشکلی نداشتند صرفاً به‌خاطر امنیت بیشتر و کسب قدرت فزونتر، سر تسلیم به فاتح فرود آوردند تا خود را در طرف و پناه برنده قرار دهند.

در آغاز برخی از ایرانیان این تغییر دین را با توجه به شعار برابری و برادری که به آنها ارائه می‌گشت، پذیرفتند و برخی دیگر چنین می‌پنداشتند که پس از قبول اسلام با قوم و ملت خویش قطع رابطه کرده و جزءِ اعراب، یعنی طبقه‌ی حاکمه می‌شوند ولی به‌تدریج متوجه شدند که در میان خود اعراب نیز بر خلاف دستور صریح حضرت محمد (ص) و اسلام، درجه‌بندی افراد برحسب نژاد و طبقه کاملاً مراعات می‌شود و اصولاً به ایرانیان تازه مسلمان به چشم برادری و برابری که شعار اسلام بود نگاه نمی‌کنند (به نقل از اسلام در ایران تألیف پطروشفسکی)

تأثیر این قوم بر ایرانیان به‌حدی است که علیرغم گذشت سال‌ها، ایرانیان دریای کاسپین را به نام «دریای خزر» می‌نامند.

ضد قومی وحشی به‌نام «خزرها» بود