بریده‌هایی از کتاب آموزش سیاسی جلد ۱

تحول نظام‌های پادشاهی اروپایی، همچون تحول بریتانیا در سه مرحله صورت گرفت: نظام پادشاهی مطلق، نظام پادشاهی محدود و نظام پادشاهی مشروطه.

قانون اساسی آمریکا اختیار انحصاری وضع قانون را به کنگره واگذار کرده است. ‌

فلسفه و علت نظام دو مجلسی در نظام‌های مشروطه این بوده است که یک مجلس بیانگر طبقه حاکم قبل از مشروطیت و مجلس دیگر بیانگر منافع و حاکمیت طبقه بعد از انقلاب است. اما در کشور‌هایی که پارلمان تک ‌مجلسی دارند، مشارکت بیشتر از کشور‌هایی است که پارلمان دو ‌مجلسی دارند، زیرا پارلمان تک ‌مجلسی به ‌تنهایی نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت سیاسی کشور ایفا می‌کند.

در ایالات متحده رئیس‌جمهور، معاونین او و نیز اعضای هیأت دولت، ممکن است به اتهام «خیانت، ارتشاء و جنایات بزرگ» استیضاح و از کار برکنار شوند. مجلس نمایندگان از حق انحصاری در این خصوص برخوردار است.

بنیاد‌گذاران جامعه آمریکا می‌خواستند خاطر جمع باشند که رئیس‌جمهوری به یک دیکتاتور تبدیل نخواهد شد. بنابراین به مجلس سنا حق دادند که قراردادهای دولت را تصویب کند یا در مورد انتصاب مقامات عالی کشور نظر دهد.

بهترین نمونه نظام سیاسی ریاستی در جهان، نظام سیاسی ایالات متحده آمریکا می‌باشد. تفکیک قوا، احزاب سیاسی مستقل و استقلال نسبی زیر مجموعه‌ها از خصوصیات نظام سیاسی است که انفکاک ساختاری با درجه بالاتر در آن مشهود می‌باشد.

منتسکیو خود را از طبقه‌بندی متعارف انواع حکومت کنار کشیده است، زیرا می‌نویسد: «سه قسم حکومت وجود دارد: جمهوری، پادشاهی و استبدادی». ولی بلافاصله، دموکراسی و آریستوکراسی را در جمهوری متمایز می‌کند.

ه قول لرد اکتون، «قدرت، فسادآور است و قدرت مطلق، مطلقا فسادآور است».

دو قدرت برتر در دولت وجود دارد: یکی در حکومت و دیگری در مردم. اما هر دو قدرت همزمان اعمال نمی‌شود. قدرت مردم تنها وقتی اعمال می‌شود که حکومت دیگر از انجام وظایف باز می‌ماند و در نتیجه برکنار می‌شود.

پژوهشگری دولت رفاه را وصلت اصیل فردگرایی سده نوزدهم و سوسیالیسم سده بیستم توصیف کرد.

۱- در دولت رفاه فرد موقعیت محوری دارد. ۲- حداقل سطح زندگی و فرصت را برای شهروندان بی‌توجه به نژاد، عقیده یا رنگ تضمین می‌کند. ۳- رشته گسترده‌ای از خدمات اجتماعی را برای شهروندان فراهم می‌آورد. ۴- توزیع متناسب درآمد را برای همه شهروندان تضمین می‌کند.

در کورپوراتیسم دموکراتیک سازمان‌های خود‌جوش نماینده منافع طبقات و گروه‌های مختلف اقتصادی به‌ویژه طبقه کارگر و طبقه سرمایه‌دار هستند و سازمان‌هایی مانند اتاق بازرگانی و صنعت و اتحادیه‌های کارگری و کارفرمایی و کشاورزی در تصمیم‌گیری‌های عمده نقش اساسی دارند. اتریش و کشور‌های اسکاندیناوی دارای دولت اندام‌وار به شیوه دموکراتیک هستند.

زور و ایمان عمومی به حکومت را می‌توان دو پایه قدرت آن دانست. واژه «حکومت» به سرزمین اشاره ندارد. حکومت کارگزاری است که بدان وسیله اراده دولت متبلور می‌شود و بیان می‌گردد. حکومت بخشی از دولت است و به‌طور طبیعی سه رکن دارد: قوه مقننه، قوه مجریه، قوه قضائیه و تشکیلات اداری.

دانش‌واژه‌های «ملت» و «ملیت‌» از واژه لاتینی «natio» که به معنی تولد یا نیای مشترک است، برگرفته شده است.

ملت پدیده‌ای تاریخی- سیاسی و فرهنگی است ولی دولت نهادی سیاسی- حقوقی است. ملت محصول زندگی مشترک طولانی مردم است ولی دولت ممکن است از یک اجتماع سیاسی گسترده تجزیه شده باشد یا از ادغام اجتماع‌های کوچک به وجود آمده باشد.

برتری قانون اساسی، تفوق حکومت مرکزی نسبت به ایالات و غیر‌مجاز بودن انفصال در فدراسیون از بارزترین مشخصات یک نظام سیاسی فدرال است. در واقع حکومت فدرال به‌طور غیر‌لازمی پیچیده و به‌طور غیر‌مرتبی کند است.

شکل فدراسیون هرچه باشد، ادغامی یا تجزیه‌ای، نظام فدرالی دو رشته حکومت دارد: حکومتی مرکزی، و حکومت‌های محلی.

فدراسیون هنگامی به وجود می‌آید که دو یا چند دولت مستقل موافقت می‌کنند یک دولت جدید تشکیل دهند و حاکمیت خود را به آن واگذارند، یا هنگامی که واحدهای اداری در تقسیمات کشوری حکومت تک‌ساخت موافقت مرکز را برای اعطای خود‌مختاری به دست می‌آورند. روند نخست به «ادغام‌» و روند دوم به «تجزیه» معروفند.

دولت‌ها از لحاظ نحوه اداره، اختیارات، قواعد حقوقی و تقسیمات جغرافیایی و سیاسی در درون آنها به دولت‌های تک ساخت، فدرالی یا فدراسیون و کنفدراسیون تقسیم می‌شوند.

شرایط و کیفیات موجب شدند که این تحول در فرانسه، نظام پادشاهی مطلق و متمرکز، در ایتالیای شمالی، هلند و آلمان دوک‌نشینان یا جمهوری‌های شهری، در بریتانیای کبیر، توسعه حقوق پارلمانی را به وجود آورد.