بریده‌هایی از کتاب آموزش سیاسی جلد ۱

مسأله اصلی در دموکراسی‌های امروز، نه آزادی فرد و حکومت اکثریت بلکه تعادل میان نیرو‌های سیاسی است تا به ‌واسطه تصرف منابع قدرت متعدد پراکنده شوند و امکان رقابت میان نیرو‌های سیاسی سازمان‌یافته فراهم گردد.

جنبه‌های ساختار حکومتی عبارتند از؛ حق رأی، فرمانروایی اکثریت، و حکومت نمایندگی (آنجا که دموکراسی مستقیم نیست).

ویژگی نظام‌های چند حزبی افراطی، وجود احزاب ضد نظام، طیف ایدئولوژی گسترده‌تر از راست افراطی تا چپ افراطی، وجود اپوزیسیون «غیر‌وفادار‌» و بی‌ثباتی سیاسی نسبی است. مهم‌ترین ویژگی، «قطبی شدن‌» یعنی فاصله ایدئولوژیک چشمگیر میان احزاب است. نمونه عمده این نظام ایتالیا است.

نظام چند حزبی معتدل در کشور‌هایی مثل آلمان، ممالک اسکاندیناوی، بلژیک و سوئیس مستقر است.

تنها نظام دو حزبی واقعی، نظام دو حزبی «سخت» از نوع بریتانیایی است که در آن هر حزبی به نمایندگانش انضباط رأی دادن را تحمیل می‌کند، نظام دو ‌حزبی «ملایم» از نوع آمریکایی یک «نظام شبه دو حزبی» است که در عمل به همان نتایجی می‌رسد که یک رژیم چند‌حزبی دست می‌یابد.

برای به وجود آمدن حزب چهار شرط لازم است: ۱- وجود تشکیلات پایدار مرکزی، ۲- وجود شعبه‌هایی که با مرکز پیوند و ارتباط داشته باشند، ۳- پشتیبانی مردم، ۴- کوشش برای دست یافتن به قدرت سیاسی.

امروزه نظام دو‌ حزبی ملایم ایالات متحده آمریکا، نظام دو‌ حزبی نرمش‌ناپذیر بریتانیا، نظام چند‌حزبی منضبط کشورهای اسکاندیناوی و نظام چند‌حزبی هرج ‌و‌ مرج‌آمیز فرانسه نمونه‌هایی از احزاب سیاسی در غرب هستند.

«حزب سیاسی گردهمایی پایدار گروهی از مردم است که دارای عقاید مشترک‌، تشکیلات منظم می‌باشد و با پشتیبانی مردم برای به ‌دست آوردن قدرت سیاسی از راه‌های قانونی مبارزه می‌کند».

احزاب سیاسی نهادهایی مدرن و از عناصر اصلی جامعه مدنی در حکومت‌های دموکراتیک هستند که مبارزه‌ای سیاسی را در درون رژیم سیاسی و با‌ پذیرش قواعد مبارزه سیاسی دموکراتیک به پیش می‌برند.

«دشمنی» اختراع می‌شود یا در اهمیت یک دشمن واقعی غلو می‌شود و به اسم جلوگیری از خطر این دشمن، تدابیری که در واقع به نفع طبقه در رأس قدرت اتخاذ شده است، توجیه می‌گردد.

همیشه میان ارزش‌هایی که اعلام می‌شوند و ارزش‌هایی که واقعا عمل می‌شوند، فاصله‌ای وجود دارد. تصویری که یک حزب، یک طبقه و یک گروه از خود نشان می‌دهد، مانند تصویر کالایی که تبلیغات می‌آفریند تصویری آرزویی است.

هر مسلک، نوعی از حقانیت را تعریف می‌کند: حقانیت پادشاهی، حقانیت دموکراتیک و حقانیت کمونیستی.

بنا به ساخت و جنس قدرت رژیم سیاسی، مبارزات سیاسی به دو گونه انجام می‌شود: مبارزه در رژیم و مبارزه با رژیم.

در چهارچوب دموکراسی مبارزه مستقیم در کلیه سطوح ممکن است، اما در حکومت اقتدارگرا مبارزه فقط در سطوح پائین اعمال می‌شود.

۱- رژیم‌های دموکراتیک راست: دولت رفاهی- لیبرال، دموکراتیک- لیبرال، محافظه‌کار. ۲- رژیم‌های اقتدارطلب راست: فاشیستی-کورپوراتیستی، فاشیستی-پوپولیستی. ۳- رژیم‌های دموکراتیک چپ: سوسیال دموکراسی، سوسیالیستی- پوپولیستی. ۴- رژیم‌های اقتدارطلب چپ: انواع دولت‌های کمونیستی.

دو گروه مخالف راست و چپ به چهار نوع استراتژی سیاسی اساسی که از جهت هدف‌ها و وسائل خود تعریف شده‌اند تجزیه شوند: ۱- راست افراطی، ۲- راست اعتدالی، ۳- چپ اصلاح‌طلب، ۴- چپ انقلابی.

رویه محافظه‌کارانه و فاشیست‌ها در میان دست‌راستی‌ها؛ و رویه سوسیال دموکرات‌ها و کمونیست‌ها در میان دست‌چپی‌ها قرار دارند.

مفهوم چپ به تدریج برای توصیف هواداری از انقلاب، حاکمیت مردم، حکومت جمهوری و ضدیت با کلیسا، و مفهوم راست برای توصیف حمایت از تخت و تاج و کلیسا و حکومت اشرافی به کار رفت. در واقع معیار تفکیک احزاب به چپ یا راست بر این مبنا است که، در پی حفظ نظم موجود هستند یا در پی جایگزینی آن.

اصل «همه برای یکی و یکی برای همه‌» به مسئولیت جمعی در حکومت پارلمانی یا کابینه‌ای مربوط می‌شود.

سلطنت مشروطه، آن شکل دولت است که با نخستین مرحله نظام سرمایه‌داری در حال گسترش منطبق است (فاشیسم آن شکل دولت است که با آخرین مرحله نظام سرمایه‌داری در حال افول، انطباق دارد).