بریده‌هایی از کتاب آدم شدن چه مشکل! (خودسازی و تربیت نفس در کلام و آثار امام خمینی(ره))

چه سعادتمند و بلنداخترند آنان که در طول زندگانی خود کمر همت به تهذیب نفس و جهاد اکبر بسته، و در نشیب و فرازها و پست و بلندی‌های حیات خویش، به دام‌های شیطانی و وسوسه‌های نفسانی نیفتاده، و چه سعادتمند و خوشبخت‌اند آنان که به دنیا و زخارف آن پشت پا زده و عمری را به زهد و تقوا گذرانده [اند]

پسرم! دعاها و مناجات‌هایی که از ائمهٔ معصومین (علیهم‌السّلام) به ما رسیده است، بزرگ‌ترین راهنماهای آشنایی با او (جلّ‌وعلا) است و والاترین راه‌گشای عبودیّت و رابطهٔ بین حق و خلق است و مشتمل بر معارف الهی و وسیلهٔ انس با او است و ره‌آورد خاندان وحی است و نمونه‌ای از حال اصحاب قلوب و ارباب سلوک است. وسوسه‌های بی‌خبران، تو را از تمسّک به آن‌ها، و اگر توانی از انس با آن‌ها، غافل نکند. ما اگر تمام عمر به شکرانهٔ آن‌که این وارستگان و واصلان به حق، ائمهٔ ما و راهنمایان مایند به نیایش برخیزیم، از عهدهٔ [قدردانی آن] برنخواهیم آمد.

می‌خواهد همهٔ انسان‌ها به آن برسند و چون نرسیده‌اند گویی رنج می‌برد، و شاید «طه * ما انزَلنا عَلَیک القُرآنَ لِتَشقی»‌ اشارهٔ لطیفی به آن باشد و شاید «مَا أُوذِی نَبِی مِثلَ مَا أُوذِیت» نیز مربوط به همین معنی باشد.

اما عمل، پس آن [ناظر] به ارتیاضات شرعیه و مخالفت نفس است. در مدتی آن را از محبت مفرط به دنیا و تبعیت شهوات و هواهای نفسانیه منصرف کند تا آن‌که نفس عادت به خیرات و کمالات کند.

مسئلهٔ تجسم اعمال و تجسم اخلاق و این‌ها، یک مسئله‌ای است که در پیش اهل نظر و محققین مسلّم است. و در روایات ما هم هست کسی که غیبت می‌کند، در روایات هست که زبانش به اندازهٔ بین مکه و مدینه ظاهراً هست، دراز می‌شود و مردم در روز حشر از روی این زبان عبور می‌کنند؛ این نتیجهٔ غیبت است.

اگر مبدأ اثر یک جایی باشد و به واسطهٔ آن مبدأ اثر، این آدم یا این شی‌ء ارزش پیدا کند، آن مبدأ اثر، ارزشش بیشتر است.

اگر اسب مبدأ ارزش یک انسان شد، آن اسب ارزشش از انسان بیشتر است؛ برای این‌که او ارزش به انسان داده.

بکوشید اگر عُلقه، ارتباط، و محبتی به دنیا دارید، قطع نمایید. این دنیا با تمام زرق و برق ظاهری‌اش، ناچیزتر از آن است که قابل محبت باشد،

روی موازین عقلی، اگر مبدأ اثر یک جایی باشد و به واسطهٔ آن مبدأ اثر، این آدم یا این شی‌ء ارزش پیدا کند، آن مبدأ اثر، ارزشش بیشتر است.

و تقوای قلب، و آن نگاه‌داری آن است از مشاهده و مذاکرهٔ غیر حق؛ و این تقوای اولیاء است. و مقصود از حدیث شریف که فرماید حق‌تعالی: «أَنَا جَلیسُ مَن جَلَسَنی» همین خلوت قلبی است و این خلوت بهترین خلوات و خلوت‌های دیگر، مقدمهٔ حصول همین است.

ز قرآن دور نیفتم، در این مخاطبه بین حبیب و محبوب و مناجات بین عاشق و معشوق، اسراری است که جز او و حبیبش کسی را بر آن راه نیست و امکان راه یافتن نیز نمی‌باشد.

یعنی «ای پسر آدم، همه‌چیز را برای تو آفریدم و تو را برای خود آفریدم» و قلب تو را منزل‌گاه خود قرار داده. تو و قلب تو یکی از نوامیس الهیه هستید.

دخترم! دنیا و هرچه در آن است جهنم است که باطنش در آخرِ سیر ظاهر شود و ماورای دنیا تا آخر مراتب بهشت است که در آخر سیر، پس از خروج از خِدر طبیعت ظاهر شود و ما و شما و همه، یا حرکت به سوی قعر جهنم می‌کنیم یا به سوی بهشت و ملأ اعلا.

افسوس که عمر این شکسته‌قلم گذشت و از قیل و قال مدرسه‌ام حاصلی نشد جز حرف دلخراش پس از آن همه خروش

در فطرت و خلقت، انسان امکان ندارد به غیر کمال مطلق توجه کند و دل ببندد. همهٔ جان‌ها و دل‌ها به سوی اویند و جز او نجویند و نخواهند جُست و ثناخوان اویند و ثنای دیگری نتوانند کرد.

دخترم! شنیدم می‌گفتی: «می‌ترسم ایام امتحان متأسف شوم که چرا کار نکردم در روزهای تعطیل.» این تأسف و امثال آن، هرچه هست سهل است و زودگذر. آن تأسف دائمی و ابدی است که چون به خود آیی توجه کنی که همه‌چیز را می‌بینی جز او و آن روز، پرده‌ها افتادنی و حجاب‌ها برداشتنی نیست.

ما را چه شده که هیچ حیا نکرده در محضر ربوبیت، این‌قدر هتک حرمات و نوامیس الهی را می‌کنیم؟

در هر حال از خدای خود با عجز و زاری تمنا کن که تو را آشنا کند به وظایف خودت که باید منظور شود ما بین تو و او.

ای کاش این محمولهٔ سنگین را زمین می‌گذاشتیم و سبک‌بارتر رو به سوی او می‌کردیم. و ای کاش که چون پروانه در شمع جمال او می‌سوختیم و دم در نمی‌آوردیم. و ای کاش که یک گام به قدم فطرت بر می‌داشتیم

فیلسوفان با براهین عقلیه ثابت می‌کنند حضور حق‌تعالی را در هرجا، لکن تا آن‌چه عقل با برهان ثابت نموده، به دل نرسد و قلب به آن ایمان نیاورد، ادب حضور به جا نیاورند.