بریده‌هایی از کتاب مقدمات روان‌شناسی سلامت

فصل دوم: نظریه‌های رفتار سلامتی هدف‌های یادگیری از خواننده انتظار می‌رود پس از مطالعه این فصل بتواند: ۱. انواع طبقه‌بندی رفتارها را شرح دهد. ۲. مدل‌های مرحله‌ای و پیوستاری سلامتی را توضیح دهد. ۳. مدل باور سلامتی و نقش آن در پیش‌بینی رفتار سلامتی را تبیین کند. ۴. نظریه حفظ انگیزش را شرح دهد. ۵. کاربرد نظریه رفتار مدبرانه در تبیین رفتار سلامتی را توضیح دهد. ۶. مدل‌های مرحله‌ای را تشریح کند. ۷. نقش نظریه‌های یادگیری در رفتار

هستند. خرده مقیاس دیگران قدرتمند تعیین می‌کند که تا چه حد یک فرد احساس می‌کند متخصصان بهداشتی، اعضای خانواده، افراد مذهبی و دوستانش بر وضعیت سلامتی او مؤثرند. در واقع کسانی که منبع کنترل سلامتی بیرونی دارند احساس می‌کنند که سلامتی آنها نتیجه عواملی خارج از خودشان (وقایع شانسی و دیگران) است. آنهایی که منبع کنترل سلامتی درونی دارند، احساس می‌کنند که سلامتی نتیجه‌ی اعمال خودشان (رعایت بهداشت، ورزش کردن و رژیم غذایی مناسب) است. جدول ۵-۱: مثال‌هایی از سه بعد منبع کنترل سلامتی

بشر اولیه معتقد بود که بیماری در اثر حلول ارواح شیطانی و یا خشم خدایان ایجاد می‌شود و بدین منظور آیین‌هایی برای خروج ارواح خبیثه و یا رفع خشم خدایان داشتند. بعد، فلاسفه و پزشکان به ویژه بقراط نظریه مزاج‌ها یا اخلاط چهارگانه را مطرح کردند. سپس این عقیده رایج شد که روان و بدن وجودهایی جداگانه هستند که یا رابطه‌ای با یکدیگر ندارند و یا رابطه‌ی اندکی دارند. نظریه ثنویت یا دوگانه نگری دکارت زمینه را برای جدایی کامل روان و بدن فراهم کرد. در چنین شرایطی پس از رنسانس، پزشکی و جراحی پیشرفت کرد و بر نقش عوامل جسمی در ایجاد بیماری‌ها تأکید شد و نظریه اخلاط چهارگانه به کلی مردود اعلام شد.

لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) نیز معتقدند از آنجا که افراد دارای منبع کنترل درونی بر این باورند که می‌توانند نتایج رویداد‌ها را تحت کنترل داشته باشند، به احتمال بیشتری در مقایسه با افراد با منبع کنترل بیرونی، از راهبرد‌های مقابله‌ای معطوف به حل مسأله فعالانه استفاده می‌کنند.

درباره‌ی پیامدهای این دست زدن (یا دست نزدن) به رفتاری خاص خواهد بود. مثلاً وقتی تصمیم می‌گیرند که سیگار کشیدن را متوقف کنند. افرادی که فکر می‌کنند واقعاً می‌توانند می‌گویند سیگار نمی‌کشم و موفق می‌شوم و افرادی که فکر می‌کنند نمی‌توانند، این امر پیامدهای مثبت و منفی دارد. بنابراین دو جزء نظریه یادگیری اجتماعی یعنی خودکارآمدی و کنترل رفتاری ادراک شده اهمیت زیادی در این خصوص دارند.

نظریه‌های یادگیری در تغییر رفتار مؤثر اما در حفظ رفتار تغییر یافته تأثیر کمتری دارند (لوند و ککلس، ۱۹۸۴) نظریه یادگیری اجتماعی براساس نظریه بندورا (تصویر ۲-۱ را ببنید) افراد نگرش‌ها را از طریق منابع مختلف در شبکه اجتماعی بلافصل خود و از طریق مشاوره افراد ارائه شده در رسانه‌های گروهی کسب می‌کنند. سرمشق‌سازی مستقیم و سرمشق‌سازی نمادین از فرآیندهای بسیار مهم در این نظریه هستند. با این حال اگر این نگرش‌ها به رفتار منجر شوند. این تابعی از باورهای فرد درباره توانایی خودش برای دست‌ زدن به رفتاری خاص و باورها

دردناک می‌کند و هدف ایجاد ارتباط بین الکل و تهوع است که منجر به توقف شود. بیماران معمولاً متوجه می‌شوند و خوردن آن دارو را متوقف می‌کنند. شرطی شدن عامل باعث تغییر درونی در اهداف، نگرش‌ها و نیات فرد نمی‌شود. در مطالعه‌ای که روی ۷۳۲ پسربچه و دختربچه کلاس هفتم انجام شده از آنها خواسته شد تا محلول فلوراید را برای دهان شویه هر روز مصرف کنند و برای این کار جوایز کوچکی مثل خودکار، مداد، عروسک در نظر گرفته شده بود. کودکانی که پاداش دریافت کردند از دهان شویه استفاده می‌کردند، اما وقتی پاداش‌ها حذف شد، کودکان دندان‌ها را نشستند. خلاصه اینکه

پاداش دریافت کنند. تقویت و تنبیه‌ جانشینی نیز براساس نظر بندورا می‌تواند کارایی داشته باشد. کودکان اغلب باورهایشان درباره‌ی پیامد‌های رفتارهای مختلف مرتبط با سلامتی را با نگاه کردن به والدین و بزرگ‌ترها یاد می‌گیرند. مثلاً مادرانی که قاعدگی دردناکی تجربه می‌کنند، احتمالاً باعث می‌شوند دخترانشان نیز دچار قاعدگی دردناک شوند. رویکردهای یادگیری در پیش‌بینی رفتار مؤثر و مفیدترند، اما محدودیت‌هایی نیز دارند. شرطی شدن کلاسیک مشکلات بالقوه‌ای دارد. یک راه برای توقف الکل، دادن دارویی همراه با آن است که نوشیدن الکل را

تابعی از پیامدها یا کاهش می‌یابند و یا فراوانی رفتارهای مطلوب از طریق تقویت (پاداش) افزایش می‌یابد. مثلاً شما کودکی چاق را به برنامه‌های ورزشی می‌برید و هنگام برگشت نوشیدنی مورد علاقه یا آب میوه را به او می‌دهید. فراوانی رفتارهای نامطلوب نیز از طریق تنبیه کاهش می‌یابد وقتی افراد پاداش‌هایی برای برداشتن قدم‌های اوّل به سمت تغییر رفتار برمی‌دارند، رویکرد شرطی شدن عامل کارآیی بیشتری دارد. اما تغییر رفتار اغلب فرآیندی طولانی و مشکل است و اگر قرار باشد افراد همیشه پاداش دریافت کنند ممکن است دچار ناکامی شوند، آنها باید برای برخی رفتارها

اتاق درمان می‌تواند باعث ایجاد تهوع قبل از دریافت دوزهای منظم دارو ‌شود. آنها ممکن است وقتی روی صندلی انتظار نشسته‌اند یا در اتومبیل به سمت بیمارستان حرکت می‌کنند، هم همین احساسات را داشته باشند. مطالعه‌ای که توسط کامرون و دیفن باخ (۲۰۰۱) انجام شد، نشان داده است بیماران سرطانی تجربه تهوع را در پاسخ به نور، بو و مزه‌ای که همراه با شیمی درمانی بوده است را گزارش می‌کنند. ۳۰ درصد بیماران در پاسخ به بو، ۱۷ درصد در پاسخ به منظره شیمی درمانی حالت تهوع را گزارش می‌کنند. شرطی شدن عامل: یعنی رفتارها به عنوان